Een bekende Nederlander in de Europese Commissie was tot voor kort Frans Timmermans. Timmermans was als Eurocommissaris verantwoordelijk voor de Europese Green Deal, die de Europese Unie tegen 2050 klimaatneutraal moet maken. Nu Frans Timmermans lijsttrekker wordt van de combinatie PvdA/GroenLinks, draagt Nederland een vervanger voor: Wopke Hoekstra.

De Commissie telt 27 Eurocommissarissen, één uit elke lidstaat. Allen moeten ze overigens het belang van de Europese Unie behartigen, niet dat van hun eigen land. Net als Timmermans/Hoekstra heeft elke Eurocommissaris een of meerdere portefeuilles, toegekend door de voorzitter, op dit moment Ursula von der Leyen. Samen met de EU-buitenlandchef, een soort Europese minister voor Buitenlandse Zaken, vandaag Josep Borrell, vormen zij het college van Eurocommissarissen.

Het personeel – economen, juristen, enz. – vervult de dagelijkse werkzaamheden van de Europese Commissie. Ze zijn ondergebracht in departementen (de directoraten-generaal of DG’s) met telkens een bepaalde portefeuille. Het DG Klimaat heeft de Europese klimaatwetten (Green Deal) ontwikkeld en waakt ook over de uitvoering.

Wetgevend initiatief

De Europese Commissie is de enige EU-instelling die wetgeving voorstelt. De achterliggende idee: deze wetgeving zou meer het algemeen belang van de EU en zijn inwoners dienen dan het geval zou zijn als de wetsvoorstellen afkomstig waren van de regeringen van afzonderlijke lidstaten. Over deze voorstellen geven het Europees Parlement en de lidstaten vervolgens hun standpunt. Vers in het geheugen ligt wellicht nog Timmermans’ omstreden natuurherstelwet, die heel wat kritiek kreeg uit het Europees Parlement.

Waakhond

Verder moet de Commissie er als een soort ‘waakhond’ voor zorgen dat de Europese verdragen en de goedgekeurde EU-wetten ook worden toegepast door de lidstaten. Bij overtreding kan de Commissie het land voor het Europees Hof in Luxemburg slepen. In april overkwam dit Nederland omdat het Europese wetgeving inzake de detachering van bestuurders niet had omgezet in nationale wetgeving.

EU-begroting

De Commissie voert ook EU-begroting uit. Samen met de lidstaten en het Europees Parlement stelt ze een langetermijnbegroting op (de huidige periode: 2021-2027). Ze houdt toezicht op de uitgaven samen met de Europese Rekenkamer.

De EU-begroting combineert middelen op Europees niveau en zorgt ervoor dat EU-landen samen meer kunnen bereiken dan wanneer zij alleen zouden handelen. Deze begroting gaat o.a. naar ontwikkeling van plattelandsgebieden (Cohesiefonds), naar onderwijs en onderzoeksprogramma’s in de EU (Erasmus en Horizon) en de bescherming van de buitengrenzen.

Spreekbuis van de EU in de wereld

De Commissie spreekt namens de EU-lidstaten in internationale organen. Het was Frans Timmermans die de EU vertegenwoordigde op de VN-klimaattop eind 2022 in Sharm-el-Sheikh, Egypte. Een top die voor hem eindigde in een teleurstelling: landen toonden te weinig ambitie om de opwarming tot 1,5 graad te beperken.

Ook onderhandelt de Commissie namens de EU over internationale overeenkomsten. Over het handelsverdrag tussen de EU en de Zuid-Amerikaanse landen bijvoorbeeld (Mercosur), een verdrag dat weerstand opriep in de Tweede Kamer.

Een nieuw team

De ambtstermijn van de Commissie is vijf jaar, die van de huidige Commissie nam een aanvang in 2019 en eindigt in juni 2024. Na de Europese verkiezingen komt er een nieuw team met Eurocommissarissen.

De kandidaat-voorzitter kiest mogelijke Eurocommissarissen op basis van de kandidaten die EU-lidstaten zelf voordragen. Vervolgens moeten deze kandidaten hun visie uitleggen aan het Europees Parlement en allerlei vragen beantwoorden, in een zogeheten ‘hoorzitting‘. Keurt het Parlement hen goed (het Parlement kan hen ook afkeuren), dan is het tot slot de Raad (de EU-instelling die de lidstaten vertegenwoordigt) die hen benoemt bij gekwalificeerde meerderheid.

Nieuwe voorzitter

Hoe wordt de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie benoemd? Dat gebeurt traditioneel achter gesloten deuren door de regeringsleiders en staatshoofden. Het Europees Parlement moet die keuze enkel bekrachtigen.

Maar het Europees Parlement wil een democratischere aanpak die recht doet aan de Europese verkiezingen. In 2014 schoof iedere Europese fractie daarom een spitzenkandidaat (‘topkandidaat’) naar voren. De spitzenkandidaat van de winnende fractie zou kandidaat-voorzitter worden. Het plan lukte. Jean-Claude Juncker, de spitzenkandidaat van de Europese christendemocraten, werd voorzitter van de Europese Commissie.

In 2019 mislukte het plan en werd Ursula von der Leyen door de lidstaten naar voren geschoven. Voor de Europese verkiezingen in juni haalt het Europees Parlement het idee weer van stal.