Volgens EU-statistiekbureau Eurostat is het ‘GLB’ geen echt Babbelwoord, het is namelijk bekend tot ver buiten de Brusselse bubbel. Er is ook geen enkel beleidsterrein dat zo vanuit de EU wordt bepaald. Het Europese landbouwbudget bedraagt zo’n 40 procent van de totale EU-begroting. Maar liefst 78 procent van de Europeanen weet van het bestaan van het GLB. Maar weten ze ook iets over het ontstaan?
Nooit meer hongersnood!
De geestelijke vader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid is een Nederlander: Sicco Mansholt. Hij was een Groningse herenboer die graan verbouwde, was verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog en zag aan het eind van die oorlog hoe hongersnood zijn land teisterde. Dat sterkte hem in de overtuiging dat Europa zelfvoorzienend moest worden. Hij wilde boeren verzekeren van een redelijk inkomen en consumenten van voldoende en betaalbaar voedsel.
In 1958 werd hij Eurocommissaris voor Landbouw in de allereerste Europese Commissie en kreeg hij de kans om een gemeenschappelijke landbouwmarkt te creëren, supranationaal aangestuurd. Via EU-subsidies kregen boeren een gegarandeerde minimumprijs voor hun graan, vlees en zuivelproducten. Hier licht hij zijn visie toe.
Dit was in het begin een succes, voedseltekorten kwamen niet meer voor, maar leidde er uiteindelijk toe dat Europese boeren meer gingen produceren dan de consumenten vroegen. In de jaren ‘80 ontstonden de beroemde boterbergen en de melkplassen. Er ontstonden conflicten met handelspartners over ‘dumping’ van de Europese overschotten op de wereldmarkt.
Niet meer, maar beter
Dit moest aangepakt worden. Midden jaren ‘80 voerde de EU quota in: voor melk, later voor graan. Sinds de jaren ‘90 bouwt de EU de prijsondersteuning af. Steeds meer boeren krijgen inkomenssteun, onafhankelijk van de hoeveelheid die ze produceren. Het geld ging geld rechtstreeks naar de boer, productondersteuning werd minder belangrijk. Maar lagere prijzen en inkomenssteun zetten boeren weer aan tot verdere intensivering en schaalvergroting, ten koste van milieu.
Daarom werd de inkomstenssteun verbonden aan bepaalde voorwaarden inzake milieu en landschapsonderhoud om zo natuurverlies tegen te gaan. Minder kunstmest (met voor de natuur schadelijke stikstof) werd beloond, net als het uit de productie nemen van landbouwgrond (braaklegging). Ook stimuleerde de EU herbebossing. Kortom, niet méér, maar beter produceren werd de boodschap. Kwaliteit in plaats van kwantiteit.
Felle kritiek
Om de zeven jaar wordt het GLB vernieuwd. Het huidige landbouwbeleid loopt van 2021 tot 2027. De ambities voor de natuur werden steeds hoger, maar landen krijgen nu meer vrijheid om EU-regels in te voeren. Elk land moet een ‘Nationaal Strategisch Plan’ (‘NSP’) opstellen.
Het Nederlandse plan kreeg felle kritiek van de Europese Commissie: de waterkwaliteit is te laag, de stikstofuitstoot te hoog. Kritiek die onlangs werd bevestigd door de Nederlandse rechter.
Standbeeld
Ook Sicco Mansholt zag aan het eind van zijn leven dat de productie was doorgeschoten en werd een voorvechter van milieuregels. Hij stierf in 1995, op 86-jarige leeftijd. Zijn standbeeld stond altijd in de Nederlandse EU-ambassade, gelegen aan het Brusselse Schumanplein (ook de ‘Permanente Vertegenwoordiging’ genoemd, lees deze Babbel).
Begin 2025 verhuisde de ambassade naar een nieuw gebouw. Kreeg Manholts standbeeld daar een nieuwe plek? Ontdek het tijdens de masterclass wandeling in de EU-wijk met Tijn Sadée en Bert van Slooten. Schrijf je hier in.
En wie Brussel te ver vindt, er staat ook een standbeeld van Mansholt in Blauwestad in Groningen, “in de zompige grond waar bijna niemand het kan vinden”.
