Vandaag zetten we de Koloniën van Weldadigheid in de kijker, die in 2020 het Europese Erfgoedlabel ontvingen. Al twee eeuwen lang bestaan de Koloniën van Weldadigheid uit zeven stukken land: nu vijf in Nederland en twee in België. Hierop wordt onder andere land- en bosbouw bedreven. In Nederland bevinden die stukken land zich allemaal in het noorden. Wat zijn die Koloniën en waarom werden ze ooit opgericht? En waarom ontvingen zij het Europees Erfgoedlabel?

Strijd tegen armoede

In 1818 kocht de Maatschappij van Weldadigheid onbebouwde stukken land op. De mens had daar nog niet geploegd. Zeven jaar later waren de landen omgetoverd van onbewerkt en onbewoond land tot landbouwgebieden en huisvesting voor wie er kwam werken. Met de missie om een einde te maken aan de armoede. Met die missie richtte de maatschappij de zogenaamde landbouwkoloniën op: armen die naar de Koloniën kwamen kregen een huisje en wat grond toegewezen en moesten daar arbeid verrichten.

De armoede bestrijden klinkt als een onmogelijke klus, dus hoe dragen de Koloniën daaraan bij? “Uit het hele land worden vele arme mensen en families erheen gestuurd: om aan landbouw te doen, school te lopen en hen discipline aan te leren. Landlopers, bedelaars en ook weeskinderen worden gedwongen opgenomen,” luidt de informatie op de website over het nalatenschap van de Koloniën. 

De activiteiten die op de Koloniën plaatsvonden, vinden naar nog altijd plaats: nog altijd doen mensen die het sociaal-economisch gezien minder goed hebben er aan land- en bosbouw. Zo vervullen de voormalige Koloniën nog steeds een sociale functie. Waar dat vroeger vaak onder dwang gebeurde, is dat tegenwoordig niet meer zo en gaat het meer om sociaal werk en recreatie. Nu is eigenlijk iedereen welkom, onder wie ook toeristen en bezoekers, om te “genieten van de bijzondere natuur in één van de voormalige Koloniën van Weldadigheid in Nederland en België.”

Waarom Europees Erfgoed?

Het antwoord op die vraag zit vooral in het Europese gedachtegoed voor en over mensen die het sociaal-economisch minder goed hebben. “De Koloniën van Weldadigheid waren een voorloper van wat we nu een sociale onderneming zouden noemen.” Sociaal ondernemen betekent dat de activiteiten van de onderneming gericht zijn op het oplossen van een maatschappelijk vraagstuk: “Ze proberen armoede te bestrijden die veroorzaakt werd door werkloosheid.”  

De taak van de Koloniën van Weldadigheid voor het Europees Erfgoedlabel is dan ook om die Europese geest uit te dragen: “Vandaag staan de landbouwkoloniën symbool voor Europa’s voortdurende strijd tegen armoede, werkloosheid en dakloosheid. “De voortdurende ontwikkeling en uitbreiding van de sites sinds hun oprichting illustreert de moeilijke sociale emancipatie van armen in Europa en het beleid waarmee armen geconfronteerd werden.” Waar de armen in hun eigen stad of dorp lastig aan het werk kwamen, kregen zij in de Koloniën van Weldadigheid een kans om zichzelf uit de armoede te halen.

Lees op Brusselse Nieuwe ook over drie andere Nederlandse sites die het Europese Erfgoedlabel ontvingen: Kamp Westerbork, het Vredespaleis en het Verdrag van Maastricht.