Nederland wil strategische voorraden van kritieke grondstoffen

Kan Europa in de toekomst nog voldoende zonnepanelen produceren, defensiemateriaal bouwen of medische hulpmiddelen leveren? Al deze productie is afhankelijk van kritieke grondstoffen. Onderzoeksorganisaties Number Three B.V. en TNO zochten in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat uit of Nederland strategische voorraden kan aanleggen om leveringsproblemen van deze grondstoffen in de toekomst op te vangen.

4 min. leestijd
Productielijn voor lithiumbatterijen. Bron: iStock

Europa wil minder afhankelijk zijn van landen buiten de EU voor kritieke grondstoffen. Dat zijn schaarse metalen en mineralen die essentieel zijn voor de productie van belangrijke producten. Denk daarbij aan batterijen of windmolens die nodig zijn voor de energietransitie, waarvoor Europa afhankelijk is van grondstoffen zoals lithium. Ook worden goederen, diensten en (energie-) netwerken steeds vaker ingezet als geopolitiek drukmiddel.

Ook Nederland wil haar kwetsbaarheid op dit gebied verkleinen door voorraden van kritieke grondstoffen aan te leggen. Recent onderzoek van onderzoeksorganisaties Number Three B.V. en TNO, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK), bevestigt dat dit mogelijk is, maar benadrukt dat het zorgvuldig moet worden aangepakt. Dankzij efficiënte infrastructuur en logistieke ervaring bestaan er voor Nederland unieke kansen, maar samenwerking op Europees niveau is daarbij wel essentieel.

Noodzaak aan Europese aanpak

Het huidige kabinet wil volgens het regeerakkoord dat de Nederlandse economie schokken in de toelevering van grondstoffen beter kan opvangen. Minister Dirk Beljaarts (PVV) van EZK ziet het aanleggen van voorraden van kritieke grondstoffen als een mogelijke oplossing. Onderzoekers van Number Three B.V. en TNO stellen in hun rapport dat dit een goed idee kan zijn. Maar dat moet dan wel zorgvuldig gebeuren. Voordat de minister met de sector voorraden aanlegt, van bijvoorbeeld magnesium of koper, moeten we eerst wat zaken uitzoeken.

Eerst moeten we dit op Europees niveau bekijken. Als Nederland grondstoffen opslaat, is er dan elders in de Europese productieketen voldoende capaciteit om deze voorraad te gebruiken? Daarnaast hebben bedrijven te maken met relatief grote financiële risico’s. Bij kritieke grondstoffen kunnen bedrijven zich, in tegenstelling tot bij olie, niet goed beschermen tegen prijsveranderingen. Als de prijzen van deze grondstoffen tijdens de opslag dalen, vermindert ook de waarde van de voorraden die ze hebben opgeslagen. Dit kan ertoe leiden dat ze minder winst maken of zelfs verlies lijden. Daarom adviseren de onderzoekers om ideeën zoals het aanleggen van voorraden eerst uit te proberen via een oefenprogramma. En dat voor een beperkt aantal kritieke grondstoffen. Zo kunnen we hiervan leren.

Nederland sleutelrol voor opslag kritieke grondstoffen

Volgens het rapport bestaan er op dit gebied ook goede kansen voor Nederland. Met de combinatie van efficiënte infrastructuur en logistieke expertise kan Nederland een belangrijke rol spelen. De havens van Rotterdam, Vlissingen en Amsterdam zouden kunnen dienen als ‘hub’ voor de opslag en doorvoer van kritieke grondstoffen naar de rest van de EU. Minister Dirk Beljaarts (PVV) van EZK noemt deze positie van Nederland “een extra reden voor het ontwikkelen van een concreet plan”. In een brief aan de Tweede Kamer geeft hij aan te starten met een oefenprogramma voor het aanleggen en verwerken van voorraden voor grondstoffen.

Hij kijkt daarvoor met name naar de defensie-industrie. Beljaarts gaat tot de zomer van 2025 in gesprek met de private sector om een routekaart op te stellen voor het aanleggen van reserves voor bepaald defensiematerieel en machines en werktuigen. Hij ziet Europese samenwerking als een manier om de effectiviteit van dit soort programma’s voor kritieke grondstoffen te vergroten. En dus is hij op dat niveau al in gesprek over de mogelijkheden van een Europees stelsel.

Kritieke grondstoffen

Kritieke grondstoffen, zoals magnesium, lithium en koper, staan aan de basis van de productie van een hoop belangrijke producten, zoals voor de energietransitie. De EU heeft daarom sinds 2011 een lijst van de grondstoffen die ze als ‘kritiek’ bestempelt. Die is sindsdien bijgewerkt en inmiddels staan er 34 kritieke grondstoffen op. Ook Nederland heeft tijdens het vorige kabinet een nationale grondstoffenstrategie ontwikkeld, dat de leveringszekerheid van deze stoffen moet vergroten. De voorkeur van het vorige kabinet ging uit naar een Europese aanpak. De huidige PVV-minister Beljaarts zet deze hierbij voort.