In april keurde het Europees Parlement het nieuwe EU-migratiepact goed. Er komt een solidariteitsmechanisme, waarbij lidstaten erkende asielzoekers moeten overnemen van landen waar de migratiedruk erg hoog is. Ook komt er een strengere screening van migranten bij de Europese buitengrenzen.

Frontex coördineert en ondersteunt

Grensbewaking is een van de zaken die de lidstaten traditioneel liever niet uit handen geven. In 2004 werd wel Frontex (van het Franse FRONTière EXtérieures) opgericht dat de buitengrenzen van de EU mee in de gaten moet houden. De werkelijke controle van de grenzen blijft evenwel bij de lidstaten en hun grenswachters. De lidstaten zijn in eerste instantie dus zelf verantwoordelijk voor de bewaking van de buitengrenzen. Frontex helpt waar nodig. Nu met het nieuwe migratiepact de controle aan de Europese grenzen wordt opgeschroefd, zal Frontex’ taak wellicht nog groter worden.

Die taak is dus vooral coördinerend en ondersteunend. Het agentschap helpt lidstaten (die moeten wel eerst de toestemming geven) bij alles wat met de controle van de gezamenlijke buitengrenzen te maken heeft. Het agentschap helpt landen bijvoorbeeld bij de bestrijding van grensoverschrijdende misdaad (in 2019 hielp Frontex de Portugese politie bij de inbeslagname van een grote hoeveelheid cocaïne uit Afrika). Frontex biedt steun bij de opleiding van grensbewakers in ‘frontliniestaten’ als Griekenland, en bij het uittesten van nieuwe bewakingstechnologieën (denk aan biometrische technologie op de luchthaven van Lissabon).

Verder helpt Frontex ook bij reddingsoperaties op zee. Ook helpt het agentschap EU-lidstaten met het terugsturen van personen van wie het asielverzoek werd afgewezen. Dit kan Frontex overigens ook zelf regelen door tickets te boeken op lijnvluchten en voor de juiste reisdocumenten te zorgen.

Het agentschap rekent op de EU-lidstaten om gespecialiseerde functionarissen en materiaal voor zijn operaties aan te leveren, maar heeft sinds 2019 ook een eigen permanent korps van 2.000 mensen, naast eigen vliegtuigen, schepen en patrouillewagens. Tegen 2027 moeten er dat 10.000 zijn. Sinds 2019 patrouilleert het agentschap voor het eerst ook in een niet-EU-land: Albanië. Vandaag is het agentschap ook actief in andere EU-buurlanden zoals Servië, Moldavië en Montenegro.

Kritiek

Meer dan eens rees de vraag of Frontex met al die nieuwe middelen zijn rol ook naar behoren uitvoert. In 2022 verscheen een vernietigend rapport van OLAF, de anti-fraudewaakhond van de EU. OLAF heeft de taak ernstig wangedrag binnen de EU-instellingen (dus ook van de Europese grenswacht) aan de kaak te stellen. Volgens het rapport was Frontex op de hoogte van het feit dat de Griekse kustwacht bootjes met vluchtelingen terug de Turkse wateren in duwde, weg uit de EU waar ze hoopten asiel aan te vragen. Deze ‘pushbacks’ zijn in strijd met het internationaal recht en het Europees recht. De Griekse kustwacht ontzegde deze migranten het fundamentele recht op asiel en bracht hun leven ernstig in gevaar.

Als nationale grensbewakers mensenrechten schenden, zijn medewerkers van Frontex verplicht om dit officieel te melden. Om een tuchtzaak te vermijden stapte de toenmalige baas van Frontex, de Fransman Fabrice Leggeri, op. Nu staat hij derde op de lijst van de extreemrechtse partij van Marine Le Pen voor de Europese verkiezingen in juni.

Het is de Nederlander Hans Leijtens, de nieuwe baas van Frontex, die de zware taak krijgt om de koers te wijzigen. Maar zorgen voor een humanere aanpak blijkt moeilijk, zei Leijtens december vorig jaar tegen het Europees Parlement. Hij noemt de bedrijfscultuur “nihilistisch en defensief” en vreest dat medewerkers misstanden nog altijd niet zullen signaleren. Vorige maand lag Frontex nog onder vuur vanwege samenwerking met Libische milities.

Nederland

Nederland levert aan Frontex een bijdrage met marineschepen en marechausseepersoneel. Tientallen Nederlandse marechaussees bewaken de zuidelijke buitengrenzen in Italië, Malta en Spanje en de oostelijke buitengrens in Roemenië, Bulgarije en Griekenland. Ook zorgt Defensie voor migratiehonden en levert het zijn expertise en kennis aan Frontex.