Frontex, de Europese kust- en grenswacht, staat opnieuw in het middelpunt van de controverse. Informatie verkregen door een groep journalisten wijst erop dat Frontex de coördinaten van migrantenboten in nood heeft doorgesluisd naar de “zogenaamde” Libische kustwacht.

Volgens de journalisten van collectief Lighthouse Reports, onder leiding van de Nederlander Klaas van Dijken, heeft Frontex de coördinaten van boten onder andere gedeeld met een gewelddadige Libische militie, genaamd Tareq Bin Zeyad.

Deze en andere milities zouden de migranten terugbrengen naar Libië, waar ze mishandeling, seksueel misbruik en slavenarbeid riskeren. Volgens Lighthouse Reports zijn al meer dan 1.000 migranten onder deze omstandigheden teruggebracht naar Libië.

Ernstige mensenrechtenschendingen

Zowel de voorman van Frontex, Nederlander Hans Leijtens, als van Dijken waren gisteren daarom uitgenodigd door de commissie Burgerlijke vrijheden en Justitie (LIBE) in het Europees Parlement. Tijdens de zitting gaven beiden hun kijk op de zaak.

De EU werkt al jaren samen met de – overigens door alle partijen constant aangeduid als “zogenaamde” – Libische kustwacht om migranten tegen te houden voordat ze Europa bereiken. Maar de situatie is veranderd, en steeds vaker zijn het de boten van een militie genaamd Tareq Bin Zeyad, berucht om schendingen van de mensenrechten, die de migranten terug naar Libië brengen.

Abonneer je nu op de nieuwsbrief Democratie & Rechtsorde

Leijtens ontkent de beschuldigingen van directe samenwerking. “We werken niet samen met Libië,” stelt hij. Maar, in het geval van een serieuze noodsituatie, is het aan Frontex om voor een schip een Mayday-signaal af te geven. “Dit wordt naar iedereen die in de buurt is gestuurd,” aldus Leijtens. En dus ook naar de Libische kustwacht. “We geven alleen een signaal en beslissen niet hoe de operatie eruit moet zien.”

Harde realiteit

Volgens Leijtens handelt Frontex dus in lijn met de Europese wetten en richtlijnen. Van Dijken is het hier niet mee eens. “Europa creëerde een systeem om vluchtelingen en asielzoekers buiten de deur te houden, koste wat het kost”, stelt hij tijdens de zitting.

De EU traint en financiert de zogenaamde Libische kustwacht. Frontex mag daarom de coördinaten van boten delen met een “in theorie”, volgens van Dijken, onafhankelijk reddingcentrum in Tripoli. “Maar de mannen in dit centrum zijn dezelfde die martelen en ontvoeren voor losgeld.”  

Ook noemt van Dijken Frontex de “watchman” van de EU, een term die stamt uit de slavernij en veel losmaakt in de zaal. Onder andere Leijtens geeft aan “diep geschokt” te zijn door deze vergelijking. “Ik kan alleen maar werken met het kader dat ik heb. Dat klinkt erg triest en teleurstellend, ook voor mij”, aldus Leijtens. “We missen de middelen, mensen en het budget om meer te doen. Dat klinkt misschien allemaal erg bureaucratisch, maar het is ook gewoon de harde realiteit.”

Spiegel

Europarlementariër Sophie in ‘t Velt (onafhankelijk) vindt de situatie “erg ingewikkeld”. “Aan de ene kant is er de juridische realiteit, met beperkte bevoegdheden en beperkte middelen”, stelt ze. “Aan de andere kant denk ik dat we allemaal weten waar deze mensen terechtkomen en wat er met hen gebeurt.”

Ze vraagt Leijtens daarom waar de grens precies ligt tussen erbij blijven om te voorkomen dat het nog erger wordt, en medeplichtig worden. “Ik kan me niet voorstellen dat je niet af en toe thuiskomt, jezelf in de spiegel aankijkt en je afvraagt: wil ik hier nog steeds deel van uitmaken?”

Wereldwijde alliantie

De onthullingen werpen een schaduw over de inspanningen van de Europese Unie om een menswaardige aanpak te garanderen voor migranten en vluchtelingen die de gevaarlijke oversteek naar Europa maken.

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, kondigde onlangs nog een “wereldwijde alliantie” aan om mensensmokkel beter tegen te gaan. Het “onvoorstelbare lijden” van de vluchtelingen moet volgens haar stoppen. “Alleen samen kunnen we slagen”, zei ze hier. Al zijn daar dus wel uitzonderingen op te bedenken, zoals de “zogenaamde” Libische kustwacht.