“Zie je die rivier? Daarom heten we Pridnestrovie en niet Transnistrië”, zegt Anton, terwijl we wachten aan de oever van de Dnjestr, net buiten Tiraspol. Dit gebied heet Transnistrië, een land dat niet bestaat. Het ligt in het oosten van Moldavië, op de grens met Oekraïne. Na een korte oorlog in 1992, die Transnistrië won dankzij Russische soldaten, heeft Moldavië praktisch geen controle meer over het gebied. Nog steeds zijn er meer dan duizend Russische soldaten in Transnistrië te vinden. Het gebied lijkt op een tijdcapsule: nog overal zijn standbeelden van Lenin en andere communistische symbolen te vinden. De vlag van Transnistrië draagt nog altijd een hamer en sikkel.
Anton, geboren en getogen in Transnistrië, heeft niets met die naam en gebruikt liever de Russische naam Pridnestrovie. “Transnistrië betekent ‘voorbij de Dnjestr’, terwijl we ook gebied aan de andere kant hebben,” zegt hij met enige verontwaardiging. Anton ziet de naam dan ook als een teken van de Moldavische overheersing. “Ze willen altijd dat alles op hun manier gaat. Dat is niet onderhandelen, dat is onderwerpen.”
Internationaal wordt Transnistrië niet erkend en valt het onder Moldavisch grondgebied. Dat brengt spanningen met zich mee, nu Moldavië een duidelijk pro-Europese koers aan het varen is. De onderhandelingen over een lidmaatschap zijn recent geopend. En dat valt niet goed in het pro-Russische Transnistrië.
Presidentsverkiezingen
Begin november won de zittende pro-Europese president Maia Sandu de beslissende ronde van de presidentsverkiezingen. “Moldavië is gered”, zei hij. Maar Moldavië is nog lang geen EU-lid. De Europese Commissie blijft kritisch over de aanpak van corruptie en de economie prestaties in Moldavië.
En Transnistrië vormt een obstakel voor Moldaviës toetreding tot de EU. Anatolii Dirun, voormalig directeur en docent politicologie van de universiteit in Tiraspol, ziet dit niet als een groot probleem. Hij stelt dat Moldavië theoretisch gezien zonder Transnistrië kan toetreden tot de EU, afhankelijk van de internationale situatie en de bereidheid van hoofdstad Tiraspol om richting de EU te bewegen. Op de vraag of Transnistrië zelf bij de EU zal komen, is hij duidelijk: nee!
“Ze willen ons misbruiken”
De weerstand in Transnistrië is groot. Alina, zittend aan een tafeltje in een café omringd door oude rode Sovjetvlaggen met hamer en sikkel, is fel: “Pridnestrovie zal nooit in de EU komen. Je ziet al wat het doet met Moldavië. Daar worden nu zelfs gay prides gehouden.” Voor haar staat de EU gelijk aan culturele achteruitgang en het afdoen van “traditionele waarden.” Deze vergelijking tussen de EU en de LHBTI-gemeenschap hoor je bij meer mensen op straat. “In het Westen mag je niet eens meer ‘man’ of ‘vrouw’ zeggen”, beweert een man. Dat had hij gelezen in de krant. “De EU is helemaal niet geïnteresseerd in ons”, gaat hij verder. “Ze willen alleen maar misbruik van ons maken. Onze bedrijven kapot maken en daarna ons uitbuiten voor hun eigen winsten.” Het zijn de aloude Sovjetteksten.
De weerstand in Transnistrië tegen EU-toetreding zorgt voor politieke problemen. President Sandu zoekt naar andere mogelijkheden en stelt een “twee-stappen-proces” voor: eerst de rechterkant van de Dnjestr, daarna de linkerkant. Ze waarschuwt dat wachten op integratie van Transnistrië het Kremlin effectief vetorecht zou geven over Moldaviës toetreding. Hoewel ze graag samen met Transnistrië wil toetreden, benadrukt ze dat Moldavië niet kan wachten tot het conflict is opgelost om EU-lidstaat te worden.
Cyprus als voorbeeld
De situatie in Cyprus lijkt veel op die van Moldavië. Cyprus is lid van de EU, maar het noorden wordt sinds de jaren ’70 bezet door Turkije en staat niet onder controle van de internationaal erkende overheid. Voormalig EU-buitenlandchef Josep Borrell ziet Cyprus als een blauwdruk voor Moldavië. Hij stelt dat Moldavië, net als Cyprus, lid kan worden van de EU ondanks een territoriaal probleem. “Het pad van Moldavië staat los van wat er gebeurt in Transnistrië,” zei hij tijdens een bijeenkomst in Chisinau.
Er zijn duidelijke verschillen tussen de situatie in Cyprus en Moldavië. Turkije is lid van de NAVO en niet betrokken bij een oorlog tegen een Europees land, waardoor Europese landen zich minder zorgen maken over Turkse soldaten op Cyprisch grondgebied. Het is echter de vraag of Europese landen Russische soldaten op EU-grondgebied willen. Bovendien heeft de toetreding van Cyprus in 2004 het territoriale conflict niet opgelost; het land is nog steeds verdeeld en een oplossing is niet in zicht.
Europees Parlement steunt Moldavië
Het Europees Parlement hoopt dat Transnistrië vreedzaam bij Moldavië komt en dat alle Russische soldaten vertrekken. Thijs Reuten, Europarlementariër namens GroenLinks-PvdA, zegt dat toekomstige EU-toetreding van Moldavië inclusief Transnistrië ideaal zou zijn. Maar als Moldavië aan alle voorwaarden voldoet, zal de EU geen veto geven aan het Kremlin of de separatistische oligarchen in Tiraspol. Hij gelooft dat de druk op de separatisten zal toenemen naarmate de EU-toetreding dichterbij komt, wat de gesprekken met de regering in Chisinau serieuzer zal maken. Reuten hoopt dat de mensen in Transnistrië ook een oplossing van het conflict willen. Voorlopig moet president Sandu balanceren tussen vernieuwers die snel bij de EU willen aansluiten en nostalgische burgers die terugverlangen naar de Sovjettijd.