Hoewel volgens premier Schoof ieder Kamerlid vrij is om te doen wat hij of zij wil, loopt Wilders zijn eigen kabinet voor de voeten. Wilders’ bezoek aan Israëlische nederzettingen en premier Netanyahu zijn in strijd met het Israëlbeleid van de Nederlandse regering. Wanneer Wilders met een Nederlands vlaggetje op tafel Netanyahu de hand schudt, straalt dat af op de Nederlandse positie. Hoe hard Schoof dat ook ontkent. Wilders leidt tenslotte de grootste partij van ons land. Hierdoor zijn buitenlandse media eerder geneigd het ‘fenomeen Wilders’ te verklaren dan de partijloze premier en zijn regering.
De term schaduwpremier ging voor Wilders eens te meer op na de gebeurtenissen in Amsterdam. Een onberekende premier zag vanuit Boedapest geen noodzaak versneld terug te keren naar Nederland. Maar hij had zich niet gerealiseerd hoe Wilders de spotlights zou pakken. De schaduwpremier had zich gehaast om op Schiphol de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken en de parlementsvoorzitter te ontvangen. Dat justitieminister Van Weel ook op Schiphol was, en ze al had ontvangen alvorens Wilders ze had gesproken, maakte niet meer uit. De PVV-leider had zich uitstekend gepositioneerd in de rol die hij eigenlijk had willen én volgens hem zelfs had moeten spelen.
“Slappe hap”
Tijdens het Kamerdebat over de regeringsverklaring kreeg Schoof van allerlei kanten kritiek over zich heen, onder meer van Wilders. Hij liet duidelijk merken niet enthousiast te zijn over het nieuwe kabinet, onder andere door uitspraken van Schoof een “slappe hap” te noemen. Schoof had niet op deze kritiek gerekend.
Ook op X wordt Schoof gehinderd door coalitiegenoten. Via tactisch geframede berichten, van onder andere PVV-vicepremier Fleur Agema. Zij stuurde tijdens het regeringsverklaringsdebat een gewaagde tweet de wereld in. Deze was specifiek gericht op het gevoelige onderwerp over het beleid ten aanzien van vrouwen die een hoofddoek dragen. Schoof en het kabinet stonden hier niet achter en dit ondermijnde de eenheid en standpunten van het kabinet. Ook uitte Wilders nadrukkelijk kritiek op Schoof nadat de premier in het AD gezegd had de baas te zijn en als enige te bepalen wat het kabinet doet. Volgens Wilders is de Tweede Kamer de baas.
Wantrouwen ten aanzien van eigen vicepremiers
Onderling in het kabinet lijkt het ook niet vloeiend te gaan. Schoof lijkt het gevoel te hebben dat zijn medebewindslieden hem in de weg staan. Zo werd bekend dat hij een aantal vergaderingen van de ministerraad verplaatste naar maandag, vanwege verplichtingen in het buitenland. Traditioneel komt de ministerraad elke vrijdag bijeen en een van de vicepremiers zou deze bij afwezigheid voorzitten. De premier wil grip houden op het kabinet en lijkt wantrouwig te zijn tegenover zijn eigen vicepremiers.
Afgelopen maand leek de chaos compleet door het plotselinge opstappen van NSC-staatssecretaris Nora Achahbar. Volgens haar zouden “de polariserende omgangsvormen” van de afgelopen tijd de reden zijn voor haar vertrek. Achahbar kon de harde toon van collega-bewindspersonen over mensen met een migratieachtergrond niet langer aanhoren. In deze crisissfeer was het noodzaak de fractievoorzitters bijeen te brengen om eruit te komen, een directe ondermijning van Schoofs gezag.
Verdeeld over Europese samenwerking
Tijdens Schoofs ontgroening bij de Europese Raad in oktober, dat zich richtte op migratie-uitdagingen, vond er een allesbehalve toevallige bijeenkomst plaats. De groep ‘Patriots for Europe’ bestaande uit onder andere Wilders en zijn vrienden Le Pen, Orbán en Salvini, koos deze datum strategisch. Hiermee probeerden de rechts-nationalistische leiders de aandacht te kapen en het migratie-narratief te veranderen.
Deze bijeenkomsten zijn echokamers waar anti-EU-retoriek wordt verspreid en hebben directe gevolgen voor de positie van Nederland in Europa. Wilders’ aanwezigheid bij deze bijeenkomst toont dat ook Nederland, normaliter een pro-EU-lidstaat, verdeeld is over Europese samenwerking. Dit maakt het voor Schoof moeilijk eenduidig namens Nederland te spreken. Wilders is geen regeringsleider. Toch kan zijn prominente rol in deze alliantie gevolgen hebben voor de Nederlandse reputatie en overschaduwt hij Schoofs debuut.
Opnieuw schade?
Per 2025 gaat het Poolse pro-EU-voorzitterschap van start. Dat staat in sterk contrast met het huidige Hongaarse voorzitterschap onder leiding van Wilders’ bondgenoot Orbán. Het Poolse voorzitterschap zal gefocust zijn op Europese veiligheid en de beëindiging van de oorlog in Oekraïne. Wilders moest in de formatie zijn visie op het Israëlbeleid al opgeven. Maar ook op steun aan Oekraïne was hij kritisch.
Als EU-lidstaten tot de conclusie komen dat vredesmissies met westerse troepen in Oekraïne noodzakelijk zijn voor een gevechtspauze, zal Wilders onze positie dan opnieuw schade berokkenen? Zal Schoof dan opnieuw volhouden dat het Wilders vrij staat zijn eigen gesmede kabinet zo voor de voeten te lopen?
Elise Teunisse is student European Politics and External Relations aan de Universiteit van Amsterdam, Jelle Berkvens is student Bestuurskunde aan de Hogeschool van Amsterdam en Kristian van der Bij is student European Studies aan de NHL Stenden Hogeschool.
