Een leestip voor Commissievoorzitter Ursula von der Leyen deze zomer: ‘Uit de puinhopen’ van schrijver en zoöloog George Monbiot. Het is een boek over nieuwe politiek in een tijd van crisissen. Monbiot doet verfrissende suggesties waar politici nog wat van kunnen leren.

We maken er een puinhoop van, ziet de schrijver. De aarde warmt op, met alle gevolgen van dien. We vernietigen onze leefwereld. Maar ook onze solidariteit staat onder druk. Ongelijkheid, haat en geweld nemen toe. Populisten en extremisten spelen in op de onrust om de macht te grijpen.

Von der Leyen mag weleens met een nieuw verhaal komen over de toekomst van ons continent. Maar ze blies ons niet bepaald van onze sokken met haar laatste speech in het Europees Parlement. “Keuzes zijn de scharnieren van het lot. En in een wereld vol tegenspoed hangt het lot van Europa af van wat we nu doen”, zei de voorzitter. “De keuze is aan ons.”

Populisme

Waar we precies uit kunnen kiezen werd niet duidelijk. En dat is bewust. Von der Leyen weet heel goed in welk Europa ze zich beweegt. Ze wil links en rechts te vriend houden. In haar speech spreekt ze over klimaatverandering, maar ook over onze afhankelijkheid van boeren en bedrijven. Ze heeft het over de beveiliging van de Europese grenzen tegen migranten, maar spreekt ook over mensenrechten. Ze wil geld uitgeven aan de industrie en aan de vergroening.

Ik geef toe, het is ingewikkeld. De middenweg kiezen en stabiliteit behouden is een strategie om de extremen de baas te blijven. Maar op de lange termijn gaat dat niet werken. Als er geen verandering komt, zullen kiezers zich alsnog tot populisten wenden, omdat zij wel bereid lijken het roer compleet om te gooien.

Waarom is het zo moeilijk om met een nieuw politiek verhaal te komen? Omdat het neoliberalisme zo alomtegenwoordig is, stelt Monbiot. We herkennen het niet meer als ideologie, maar als een natuurwet, zoals de zwaartekracht. De term ‘neoliberalisme’ is echter bedacht in 1938, tijdens een vergadering in Parijs. Het is een bewuste poging om het machtsevenwicht in de samenleving te verschuiven, financieel gesponsord door miljonairs en stichtingen. Monbiot voegt de nodige voetnoten toe om de lezer van dit feit te overtuigen.

Nieuw verhaal

We hoeven het kapitalisme niet omver te werpen, volgens Monbiot. De maatschappij heeft een gemeenschappelijk verhaal nodig. “We willen allemaal in een wereld leven waarin iedereen met respect en fatsoen wordt behandeld en waarin natuurlijke hulpbronnen, als water en schone lucht, niet worden verkwist”. Om dat te bereiken doet Monbiot praktische voorstellen.

De schrijver stelt dat problemen op een zo laag mogelijk overheidsniveau moeten worden opgelost. Zo ervaren mensen zelf controle over hun omgeving en voelen ze zich meer verbonden met elkaar. Een hoofdstuk dat Von der Leyen zou moeten lezen voor ze in debat gaat met eurosceptici.

Tegelijkertijd zijn er ook zaken die de schrijver op Europees en mondiaal niveau zou aanpakken. Zoals het beschermen van de door hem genoemde ‘commons’. Commons zijn hulpbronnen waarover een gemeenschap gedeelde en gelijke rechten heeft. Zoals bijvoorbeeld land, water, mineralen, kennis en software. Maar deze middelen zijn in handen van de staat of bedrijven en zijn burgers op “klaarlichte dag beroofd” van hun gemeenschappelijke rijkdom.

Bronnen delen

In zijn boek doet Monbiot suggesties over hoe we deze gemeenschappelijke bronnen weer met elkaar kunnen delen. Uiteindelijk zouden we kunnen overstappen op een systeem waarin land eigendom is van de lokale gemeenschap en wordt verhuurd aan degenen die het gebruiken.

Tevreden zal Von der Leyen lezen dat Monbiot suggesties doet die lijken op het Europese ETS-systeem. Dit is een systeem waarbij het recht om koolstof te produceren door fossiele brandstoffen te verbranden wordt geveild. In de toekomst zou je dit ook kunnen toepassen op andere projecten. Degenen die de wind of het zonlicht willen gebruiken om stroom op te wekken (en voor de bouw subsidies van Europa krijgen), moeten worden gevraagd om een bijdrage aan de gemeenschap te betalen, zegt Monbiot.

Verbreding horizon

In welke politieke stroming je ook gelooft, dit is een interessant boek voor de zomer, omdat de schrijver uitzoomt en de samenleving van een afstandje bekijkt. Zijn visioen voor de toekomst lijkt misschien te ver weg. Maar de inzichten over hoe neoliberalisme ons is opgelegd en ons beperkt, zijn zo deprimerend dat fantaseren over andere oorden aanlokkelijk wordt.

Het verbreedt je horizon en toont verfrissende inzichten over hoe de maatschappij er ook kan uitzien. Behalve als je vindt dat het leven ieder voor zich is. In dat geval laat je dit boek het best liggen en trek je alleen de bergen in deze vakantie.