Welvaart na het lidmaatschap van de Europese Unie, voormalige Oostbloklanden die als vanzelfsprekend democratisch zouden worden en marktwerking die maatschappelijke problemen als beste kon oplossen. Dat waren de grote verwachtingen in Europa eind vorige eeuw, waar de titel van Maks boek op doelt. Maar kwamen de grote Europese dromen van na de val van de Muur tot de internetbubbel richting de millenniumwisseling uit? Triomfalistisch, zo noemt Mak twintig jaar later het optimisme in Europa van destijds. 

Populisme

Terwijl Mak de crisissen van de afgelopen twintig jaar nog eens uitdiept – en dat waren er nogal wat, met de banken-, schulden-, de euro-, migratie-, coronacrisis en toen oorlog – laat hij vooral zien hoe een vruchtbare voedingsbodem voor populistische partijen is ontstaan.

Keer op keer wisten politici van middenpartijen hun burgers niet te beschermen tegen onheil. Sterker nog: bij de bankencrisis draaiden belastingbetalers zelfs op voor de door bankiers veroorzaakte problemen. Burgers zagen hun leiders langzaam en weinig ingrijpen om de met belastingcenten geredde bankensector te hervormen. Dat terwijl de miljoenenbonussen daar alweer door de bestuurskamers vlogen.

Hoekstra

In Europa duurde het begin deze eeuw nog jaren, daarna maanden en de laatste tijd weken, voordat politici met stevige antwoorden konden komen bij een crisis. Ironisch genoeg lijkt het Poetin met zijn invasie van Oekraïne gelukt – zo schrijft Mak – om tot een daadkrachtige Europese buitenlandpolitiek te komen.

De rol die Nederlandse ministers van Financiën in Brussel (zoals Dijsselbloem bij de eurocrisis en Hoekstra tijdens de coronacrisis) speelden, als hoeders van de zuinige noordelijke lidstaten, is magistraal om terug te lezen. Hopelijk is de imagoschade voor Nederland die Hoekstra veroorzaakte tijdens de coronacrisis, met een zuinige opstelling die zelfs de Duitsers te ver ging, alweer vergeten nu hij opgaat voor nog een rondje als de Nederlandse Eurocommissaris.

Steeds sneller

Met de beschrijving van de al dan niet getoonde daadkracht in de Europese politiek, schetst Mak, naast alle traagheid en problemen, ook dat het met de besluitvorming in Europa steeds wat sneller gaat. En dat schept voor mij dan weer nieuwe grote verwachtingen op steviger Europees optreden bij toekomstige crises.

Lerend van het verleden ziet Mak de kiemen daarvan al wortel schieten: wordt Europa mee de Oekraïne-oorlog ingetrokken tegen Rusland? Zijn de euro en de bankensector nou wel of niet afdoende bestand tegen een volgende crisis? En welke invloed heeft dit alles op de populariteit van populistische politiek?

De laatste update van zijn boek stamt uit 2022. Dus de verkiezingswinst van de PVV en het nieuwe Nederlandse kabinet heeft Mak niet meer meegenomen, evenmin als de overwinning van GroenLinks-PvdA bij de Europese verkiezingen. Ik zou benieuwd zijn naar meer duiding van Europese ontwikkelingen op de volatiele politieke voorkeuren in Nederland door Geert Mak.  

Kriskras

Het gevoel kriskras door Europa op reis te zijn geweest, zonder Nederland te hebben verlaten. Dat is wat je overhoudt aan het lezen van Geert Maks vervolg op ‘In Europa’ uit 2004. Hij neemt je ook mee op reis door de tijd. Door de eerste twee decennia van de 21^e eeuw ditmaal, waar ‘In Europa’ over de twintigste eeuw ging. En dat is lastig, stelt Mak, geschiedenis schrijven over een tijdperk waar je zelf nog middenin zit. Geschiedschrijving heeft afstand nodig.

Daarom begint ‘Grote verwachtingen’ ver weg van Brussel of andere machtscentra in Europa. In het noordelijkste puntje van Noorwegen, in het dorpje Kirkenes, met 3500 inwoners. Aan de grens met Rusland start zijn verhaal. En zoals geldt voor alle plekken waar Mak of een lokale verteller aan het woord is in het boek, wordt de omgeving en de geschiedenis met zoveel sprekende anekdotes ingekleurd.

Je waant je een stamgast in Maks dorp Jorwerd, een winkelier in Athene of een met Russische collega’s voetballende Noorse soldaat in Kirkenes. Vanuit het koude en rotsachtige maanlandschap dat Mak beschrijft, laat hij zien hoe in dit kleine havendorp de grote geopolitieke gebeurtenissen vaak als eerste gevoeld worden.

Inspiratie

Geert Mak is een meesterverteller. Hij maakt grote abstracte ontwikkelingen inzichtelijk aan de hand van verhalen van mensen waar de lezer zich mee kan vereenzelvigen. Een inspiratie voor de journalistiek die Brusselse Nieuwe probeert te brengen.

Onze hoofdredacteur Bert van Slooten beheerst, net als Mak, de kunst van de goedgeplaatste anekdote. Hij brengt deze vaardigheid ook over op onze redactie, waar journalisten het Brusselse nieuws van een Nederlandse invalshoek voorzien. Want alleen zo doorleef je de effecten van internationale politiek op dorpsniveau.

Of het nu gaat om Kirkines, waar Syrische vluchtelingen op fietsen de grens over werden gestuurd door Poetin omdat daarover niets was afgesproken (afspraken waren enkel gemaakt over lopen of autorijden), of over de boerenzonen van Jorwerd, die het niet allemaal hebben gered om hun vaders op te volgen door de Europese handelsverdragen en de daarvoor benodigde schaalvergroting. Dit zijn allemaal Europese zaken, die Nederlanders raken!