De Europese Commissie heeft tot nu toe slechts 225 miljard euro uitgekeerd, een fractie van wat er beschikbaar is gesteld. Spanje, een van de beoogde grote ontvangers, heeft bijvoorbeeld slechts 340 miljoen euro van de toegezegde 83 miljard euro aan leningen ontvangen.

Brussel weet het beter

De vertraging wordt deels toegeschreven aan de strikte voorwaarden die aan de fondsen zijn verbonden. Landen moeten een “herstelplan” indienen dat beschrijft hoe het geld zal worden besteed en welke hervormingen zullen worden doorgevoerd. Deze hervormingen omvatten kwesties als pensioenen en democratische normen, die lang onaangeroerd zijn gebleven.

Sommige lidstaten klagen dat de Commissie te streng is bij de beoordeling van de vooruitgang op deze gebieden. Ondertussen lijkt het erop dat ook de Commissie zelf zenuwachtig begint te worden. Volgens ingewijden is Brussel op zoek naar manieren om makkelijk van het beschikbare geld af te komen zodat het fonds niet flopt, al wordt dat niet publiekelijk toegegeven.

Negatief oordeel

Een ander obstakel is de bezorgdheid van sommige lidstaten – waaronder Nederland – over mogelijke fraude en misbruik van de fondsen. Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) onderzoekt momenteel meer dan 200 gevallen van vermeende fraude in verband met het herstelfonds. Vooral in Italië – de grootste ontvanger van coronasteun – zijn al meerdere arrestaties verricht in verband met de fraudezaken.

In de Tweede Kamer leidt het vermeende misbruik tot bezorgdheid. De VVD en NSC hebben zelfs opgeroepen tot een negatief oordeel over het experimentele fonds. Voor de steun wordt er namelijk voor het eerst gebruikgemaakt van zogeheten ‘eurobonds’. Dit is geld dat de EU, voor het eerst in haar geschiedenis, gezamenlijk heeft geleend op andere kapitaalmarkten.

Abonneer je nu op De week van de euro

Deze manier van financiering wordt door lidstaten met minder schulden, waaronder Nederland, gezien als riskant. En dat terwijl de Commissie hier nu juist graag meer gebruik van zou willen maken, bijvoorbeeld voor het opzetten van gezamenlijke defensie-uitgaven. “Laten we het duidelijke signaal geven richting Brussel: bespaar je de moeite,” zei Eelco Heinen (VVD) erover. “Zonder Nederland komen die eurobonds er niet en wij zijn tegen.”

Echter, niet alle politici delen deze opvatting. Tom van der Lee (GroenLinks/PvdA) benadrukt dat er positieve ontwikkelingen zijn in sommige landen, en waarschuwt voor een voorbarig oordeel over het fonds. “Waarom nu al een negatief oordeel uitspreken en nu al de trekker overhalen? Je ziet dat er met name in zuidelijke landen niet alleen behoefte was aan geld, maar dat er ook goede ontwikkelingen in gang zijn gezet om de economie op te krikken.”

Financiële strop

Ondanks de druk op de Commissie om de uitgaven te versnellen en de regels flexibeler te interpreteren, werpen alle tegenslagen een flinke schaduw over de toekomstige gezamenlijke financieringsplannen. Zeker landen als Nederland lopen er in ieder geval niet warm voor, al moet de tijd nog uitwijzen of het herstelfonds toch nog een succes wordt.  De Commissie heeft aangegeven te verwachten dat zij tegen het einde van 2024 54 procent van de middelen zal hebben uitgekeerd.