Nederland profileert zich nadrukkelijk als één van de meest kritische EU-lidstaten, “zo niet de meest kritische”, als het gaat om EU-uitbreiding. Waar andere landen steeds vaker pleiten voor een versneld toetredingsproces vanwege de geopolitieke situatie, blijft Nederland hameren op strikte naleving van alle eisen. Die opstelling kan volgens minister van Buitenlandse Zaken Caspar Veldkamp (NSC) leiden tot een geïsoleerde positie in Brussel, maar dat heeft hij er graag voor over als het de kwaliteit van het uitbreidingsproces ten goede komt.

“We houden streng vast aan de criteria voor EU-lidmaatschap,” schrijft de minister. “Hervormingen op het gebied van rechtsstaat, transparantie en goed bestuur zijn cruciaal en daarop geven we niets toe.” Wel erkent hij dat het vooruitzicht op EU-lidmaatschap landen kan motiveren om te hervormen.

Montenegro beste leerling, Oekraïne verrast

De wachtkamer van de EU geeft een gemengd beeld. Montenegro blijkt de beste leerling van de klas. Het land heeft flinke stappen gezet in de aanpak van corruptie en het verbeteren van het rechtssysteem. Het invoeren van nieuwe wetten tegen corruptie en het versterken van de onafhankelijke rechtspraak worden als positieve ontwikkelingen gezien. Ook Albanië krijgt complimenten voor de vooruitgang die het land boekt.

Opvallend is de prestatie van Oekraïne. Ondanks de oorlog met Rusland slaagt het land erin hervormingen door te voeren. Anders dan bijvoorbeeld Servië, kiest Oekraïne in internationale kwesties ook duidelijk partij voor de EU. Hetzelfde geldt voor Moldavië, dat ondanks zware Russische druk op koers blijft richting EU-lidmaatschap. Beide landen maken kans om in 2025 een nieuwe fase in hun toetredingsproces in te gaan, op voorwaarde dat ze aan alle criteria blijven voldoen.

Zorgen om Servië en Georgië

Zorgenkinderen zijn er ook. Het toetredingsproces van Georgië ligt volgens de minister “de facto stil” vanwege een gebrek aan democratische hervormingen en het invoeren van controversiële wetten. De regering daar heeft onder meer een omstreden wet aangenomen die het werk van onafhankelijke organisaties bemoeilijkt.

Ook Servië baart de EU zorgen. Het land onderhoudt nauwe banden met Rusland en weigert mee te doen aan EU-sancties tegen Moskou. Waar andere kandidaat-lidstaten zoals Montenegro en Albanië vrijwel alle EU-standpunten steunen, kiest Servië in de helft van de gevallen zijn eigen koers. Hoewel Servië technisch gezien klaar is voor een volgende stap in het toetredingsproces, wil Nederland daar vanwege deze houding nog niet aan beginnen.

Geen concessies

De minister benadrukt dat er voor geen enkel land een kortere route naar EU-lidmaatschap bestaat. “We blijven een betrouwbare partner in de EU,” zegt Veldkamp, “maar wel één die staat voor zijn principes.” Nederland hamert al jaren op strikte naleving van toetredingseisen.

De houding van Nederland staat in contrast met die van sommige andere EU-landen, zoals Duitsland en Frankrijk, die vanwege de oorlog in Oekraïne pleiten voor een snellere uitbreiding. Zij zien dit als een manier om de Europese eenheid te versterken tegenover Rusland. Het kabinet erkent wel het belang van die geopolitieke overwegingen, maar vindt dat dit dus niet ten koste mag gaan van de eisen die aan nieuwe lidstaten worden opgelegd.