Als ik Nederlander Gert Jan Koopman, sinds deze week één van de belangrijkste topambtenaren in Brussel, voorreken dat hij al 32 jaar werkt voor de Europese Commissie, begint hij smakelijk te lachen.

“Toen ik als vijfentwintigjarige werkte voor het Centraal Planbureau, onder toenmalig directeur Gerrit Zalm, meldde ik op een dag dat ik het eens in Brussel ging proberen. Leek me leuk. Maar Zalm reageerde verbijsterd. ‘Je gooit je carrière weg, Gert Jan. Eeuwig zonde!’ Zalm probeerde me nog bij het Centraal Planbureau te houden met als lokaas een flinke promotie, maar ik ben toch naar Brussel gegaan.”

Dat was 1991. Koopman (1966), in Amsterdam cum laude afgestudeerd in de studies economie en klassieke talen, begon als Brussels groentje op het directoraat-generaal Economie en Financiën binnen de Europese Commissie.

Nu, ruim drie decennia later, volgt de voorlopige kroon op zijn werk: Koopman is benoemd tot directeur-generaal Uitbreiding en Nabuurschapsbeleid – in Brussels jargon de DG NEAR. Hij is daarmee de tweede man op dit beleidsterrein, dat nu wordt geleid door de Hongaarse Eurocommissaris Olivér Várhelyi.

De tijden dat commissariaat NEAR werd afgedaan als ‘niet zo relevant’ – de EU was immers uitbreidingsmoe – zijn voorbij. Toekomstige EU-uitbreiding, met landen als Oekraïne en Westelijke Balkanlanden als Servië en Bosnië, staat nu hoog op de geopolitieke agenda. De oorlog in Oekraïne en het machtsspel op de Balkan, waar Rusland, China en Europa ieder voor zich een stevige positie bevechten, hebben Brussel wakker geschud.

“Als ze me jaren geleden hadden gevraagd om DG NEAR te worden had ik ervoor bedankt, want wat moest ik daar in hemelsnaam doen? Maar nu zijn ‘Uitbreiding’ en investeren in de politieke en economische relaties met buurlanden, in bijvoorbeeld noordelijk Afrika, heel centraal komen te staan. De knapste koppen in Brussel kloppen op mijn deur omdat ze hier plots willen werken.”

Geradbraakt

In al die jaren zag Koopman de rol van de Europese Commissie drastisch veranderen. “De Commissie is nu echt een crisismanager die het voortouw neemt in bijvoorbeeld de coronacrisis en in het organiseren van een gezamenlijk sanctiebeleid tegen Poetins Rusland. Toen ik hier net begon speelde de Commissie louter een rol als regelgever.”

In die eerste jaren als jonge Brusselse ambtenaar had Koopman “het geluk”, zoals hij het zelf noemt, om ook de Britse Eurocommissaris Neil Kinnock te mogen dienen.

“Neil was leider van Labour geweest, een uitermate warme, moedige en markante figuur. Zoon van een mijnwerker, onverslijtbaar. Als je een nacht met hem moest doorwerken werd er goed gedronken. De volgende ochtend was Neil, toen al ver in de vijftig, zo fris als een hoentje. Maar wij, de jonkies, waren totaal geradbraakt.”

‘Geniale gek’

Koopman staat nu zelf bekend als een markante figuur in Brussel waar één van zijn bijnamen ‘The Dutch Fixer’ luidt. Hij is de man van oplossingen bedenken: Koopman bedacht een financiële constructie voor het Europese Coronaherstelfonds van 750 miljard euro, en recent kwam hij op de proppen met een miljardenfonds ter ondersteuning van Oekraïne.

Een andere bijnaam voor Koopman is ‘de geniale gek’.

“Wat wil je dat ik zeg, haha! Ik ben geniaal noch gek, maar ik denk wel graag out of the box. Ik zoek naar oplossingen die niet voor de hand liggen. Als anderen zeggen ‘dat kán toch niet!’, dan wordt het voor mij interessant.”

Volgens Koopman beleeft Europa nu een historisch kantelmoment. De EU heeft Oekraïne, een land in oorlog, de status van kandidaat-toetreder gegeven.
“Het afgelopen oorlogsjaar is duidelijk geworden dat veiligheid in Europa alleen gegarandeerd kan worden door Oekraïne op termijn op te nemen in de EU.”

Zijn nieuwe, geopolitieke sleutelrol vergt een grote mate van koel, strategisch denken. Neem de kwestie Servië – kandidaat om tot de EU toe te treden, en tegelijk een land dat warme banden met Poetin koestert.

Koopman: “Alleen maar boos zijn op de Serviërs, omdat ze zich niet aansluiten bij het EU-sanctiebeleid tegen Poetin, is gemakzuchtig. Het Servische energiesysteem is volledig afhankelijk van Rusland. Dus als je voor straf nu de samenwerking stopt met Servië, dan duw je het land in de armen van Poetin.”

Waar haalt hij de energie vandaan om zich, na zoveel jaren van Europees crisismanagement, nu opnieuw te storten op een hoofdpijndossier, ditmaal in Europa’s rafelrand?
“Ik geef toe dat ik een intellectuele kick ervaar als ik een oplossing bedenk. Maar ik ben ook gewoon een ouderwetse ambtenaar die ervan geniet om de samenleving een beetje beter te maken.”

Tijn Sadée is correspondent pendelend tussen Brussel en Zuidoost-Europa. Volg hem op zijn reisblog www.balkandashboard.com