‘Baltische Zielen’ van Jan Brokken
‘’Op die avond in de Nigulistekerk worden ‘Orient & Occident’ en ‘Silouans Song’ uitgevoerd. Buiten is het gaan sneeuwen, binnen lijkt het publiek bedwelmd.’’ Jan Brokken (Nederland, 1949) woont in Talinn, hoofdstad van Estland, een uitvoering bij van Arvo Pärt, de beroemde Estse componist. In ‘Baltische Zielen’ schetst de schrijver van talrijke romans en reisverhalen, vijftien levensverhalen van beroemde en minder beroemde Esten, Letten en Litouwers. Onder hen veel muzikanten en kunstenaars. Met op de achtergrond voortdurend de bewogen geschiedenis van de Baltische landen. Aan het eind van de Eerste Wereldoorlog maakten ze zich los van Rusland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden door de Sovjet-Unie ingelijfd. In 1991 werden ze weer onafhankelijk. En vandaag vormen Estland, Letland en Litouwen ‘frontlijnstaten’ in een nieuwe koude confrontatie tussen het Westen en Rusland. ‘Baltische Zielen’ verscheen in 2010, maar is vandaag brandend actueel.
En Jan Brokken is een meesterverteller. Hij schrijft in helder, kernachtig en treffend proza. Geen moment wordt het boek langdradig of wijdlopig. ‘’Het valt me op hoe eenvoudig en meeslepend de melodieën van Pärt zijn, hoe donker en tegelijk vertroostend. Op een verbluffend knappe manier maakt hij gebruik van stiltes. Hij durft een, twee, drie maten niets te laten horen, waardoor die ene toon die dan volgt het effect heeft van een prik in je vel.’’
‘Met de rug naar de wereld. Portretten uit Servië’ van Åsne Seierstad
In 2004 traden de Baltische landen toe tot de Europese Unie. Servië zit vooralsnog in de wachtkamer. Ondertussen sloot de president van het land, Aleksandar Vučić, een gasdeal met Rusland. Waarom hebben Serviërs eigenlijk zo veel op met Rusland? En waar komt hun antiwesters sentiment vandaan? Waarom vormde in 2001 de arrestatie van hun oud-president Slobodan Milošević, aanjager van de Joegoslavische oorlogen in de jaren ’90, niet het verhoopte kantelpunt waarna het land een niet-nationalistische, democratische koers zou gaan varen? Waarom voelen veel Serviërs, door de buitenwereld vaak beschouwd als ‘daders’, zich juist ‘slachtoffers’? Miskend en onbegrepen door de rest van de wereld?
Ook Åsne Seierstad (Noorwegen, 1970) probeert via de levensverhalen van veertien Serviërs, uit alle lagen van de samenleving, de lezer kennis te laten maken met de trauma’s en de gevoeligheden van dit land. Omstreeks 2000, net voor de arrestatie van Milošević, zocht ze hen op. Vier jaar later gaat ze terug en neemt ze opnieuw de temperatuur op. In 2004 verscheen haar boek.
Eén van de geportretteerden is Bojana Lekić, een bekende Servische journaliste. In 2000 werkte ze voor het onafhankelijke kanaal B2-92, door de autoriteiten stelselmatig ‘verraders’ genoemd. De Servische president Vučić was toen minister van Informatie. Seierstad schrijft:
‘’Er is een politiek debat op het door Milošević en de zijnen beheerste kanaal RTS, Radio Televisia Serbia. Of liever gezegd een politiek gesprek, want op RTS is iedereen het met elkaar eens. Hier is maar één visie toegestaan: die van het regime. De Servische minister van Informatie Aleksandar Vučić is tegen de dertig en als een jonge toneelspeler met een neuswijze rol heeft hij zich veelzeggende knikjes en gebaren aangemeten: ‘Hier kom ik jullie de waarheid vertellen’. Hij staart in de camera, dreigt met zijn wijsvinger en belooft een harder optreden tegen ‘de agenten en spionnen van het Westen’. Bojana zit gespannen op haar stoel. Haar concentratie is volledig op het tv-scherm gericht. Het debat gaat onder andere over haar.’’
Juni 2022. 22 jaar later. We spreken de Servische schrijver Vladimir Arsenijević. Tijdens het interview vertelt hij hoe president Vučić vandaag journalisten bejegent. ‘’Intimiderend. Tijdens persconferenties wijst hij hen aan met de vinger en noemt hen altijd bij hun naam. Hij laat hen weten: ik hou jullie in de gaten.’’
Ook ‘Met de rug naar de wereld. Portretten uit Servië’ heeft nog weinig aan actualiteit ingeboet.
