Veel industrie en toeleveringsketens zijn deels verdwenen uit de Europese Unie. Dat maakt alle 27 landen afhankelijk van met name China voor zonnepanelen, accu’s en antibiotica. Maar ook vrijhandel heeft een prijs. Vaker dreigt diefstal van intelligence en technologie door kwade staten. De sabotage van pijpleidingen en de energietoevoer hebben Europa de afgelopen jaren ruw wakker geschud uit de geopolitieke winterslaap.

De dilemma’s die dat met zich meebrengt zijn voer voor politieke en maatschappelijke discussie. De Europese Raad praat volgende week over de strategie. PvdA en D66 schreven een opiniestuk voor het aanstaande Kamerdebat. De grootste Nederlandse ondernemerskoepel benadrukt het belang van handelsakkoorden bij het verminderen van de afhankelijkheid van China.

Argusogen

Daarvoor is een handelsverdrag tussen de EU en het grondstoffenrijke Chili in de maak. Over een breder akkoord met Zuid-Amerika (Mercosur) zijn Nederlandse politieke partijen verdeeld. De Partij voor de Dieren vreest dat het kan leiden tot concurrentie van goedkope producten die niet aan standaarden van duurzaamheid of dierenwelzijn voldoen.

De Europese Commissie ondertussen maakt werk van haar startleus als ‘geopolitieke’ Commissie. Onder leiding van een krachtige voorzitter, begonnen aan het laatste jaar van haar termijn, pakt de organisatie alle ruimte die is ontstaan door de COVID-pandemie en Oekraïne-oorlog. In de afgelopen maanden heeft de Europese Commissie samen met diplomaten uit de lidstaten geschreven aan deze Europese economische veiligheidsstrategie. Inclusief de nodige interne discussie, want liberale Eurocommissarissen als Vestager en Dombrovkis volgden het plan met argusogen.

Het document werd op 20 juni gepresenteerd en past naadloos bij recente voorstellen over ‘kritieke grondstoffen’, data-chips en 5G. Maar er is forse tegenstand. De ambassadeurs van de lidstaten trekken aan de rem en Duitse Europarlementariërs reageerden terughoudend – Duitsland is sterk afhankelijk van toelevering van bijvoorbeeld auto-onderdelen uit China. Een generaal en een CEO kijken nu eenmaal heel anders naar de wereld, stelde de Zweedse ondernemersvereniging.

ASML

De puzzel die voorligt demonstreert het verschil van de Europese Unie met de Verenigde Staten, een federale staat. In Washington kan handelspolitiek hand in hand met veiligheidspolitiek worden gevormd, onder sturende leiding van de president. Met de gewraakte ‘Inflation Reduction Act’ worden Amerikaanse bedrijven voorgetrokken met staatssteun. In de EU zijn economie en handel een Brusselse bevoegdheid en staatssteun is als marktverstoring in principe verboden – hoewel daaraan ook wordt gewerkt.

Buitenlandsbeleid en veiligheid zijn een nationale aangelegenheid van de 27 EU landen. Daarom moesten de ambtenaren van de Europese Commissie en nationale diplomaten (in de Europese Diplomatieke Dienst) samen aan de slag.

Nederland speelt een bijzondere rol. In januari was er kritiek op het kabinet, dat meeging met Amerikaanse eisen voor exportrestricties van de unieke ASML chipsmachines. Andere lidstaten en Brussel voelden zich door dit ‘retourtje Den Haag-Washington’ buitenspel gezet, hoewel tegenmaatregelen van Chinese zijde de hele interne markt kunnen raken. Minister Rutte stelde echter dat het een nationale bevoegdheid betrof.

Schot voor de boeg

Komende woensdag praat de Tweede Kamer van half twaalf tot half vijf over de Nederlandse inzet voor de Europese top, waar de EU strategie ter tafel komt. Het gezamenlijke opiniestuk van het gelegenheidsduo Attje Kuiken (PvdA, oppositiepartij) en Jan Paternotte (D66, coalitiepartij) is een schot voor de boeg voor Europese actie.

Omdat het paper geen wetgeving betreft en er sprake is van spoed, vereist de strategie waarschijnlijk geen uitgebreide kabinetsreactie (‘BNC-fiche’). Daarmee kan een debat over de heikele ‘subsidiariteitsvraag’, een vast onderdeel van zo’n fiche, misschien worden vermeden. De Europese Commissie houdt het in het stuk wijselijk bij vage termen als ‘coördinatie’ – de Kamerleden waarschuwen voor een woordenstroom. Die waarschuwing moet zowel de generaal als de CEO aanspreken.

Praktijkprofessor Europa van de Haagse Hogeschool Mendeltje van Keulen (cartoon) was griffier Europese Zaken bij de Tweede Kamer. Zij kijkt wekelijks voor Brusselse Nieuwe in brievenbus van de Tweede Kamer naar de post uit Brussel. Elke week de column van Mendeltje van Keulen in je mailbox ontvangen? Abonneren kan hier voor slechts 1 euro in per maand. Daarmee levert u een bijdrage aan de onafhankelijke journalistiek en opinie over Europese zaken die Nederland raken.