De Europese Unie besluit over wetten en fondsen in een samenspel tussen lidstaten en Europarlementariërs, met parlementaire controle op de inbreng vanuit de hoofdsteden. Maar sommige beslissingen zijn alleen aan de Europese Commissie. Dat bepaalden de lidstaten zelf, toen ze regels vastlegden over concurrentie in het zogeheten mededingingsbeleid. De Europese Commissie is daarop heer en meester.
De Deense Eurocommissaris Mededinging, Margrethe Vestager, heeft deze machtige positie nog tot de zomer van volgend jaar. Zij bepaalt, samen met ongeveer duizend gespecialiseerde ambtenaren, de regels op de interne markt. Ze doen invallen bij bedrijven die worden verdacht van misbruik van hun marktmacht en slepen kartels voor de rechter. Daar komen de nationale hoofdsteden niet aan te pas. ‘Mededinging’ is daarom een gewilde post onder de 27 Eurocommisssarissen, tussen 2004 en met 2009 bekleed door de Nederlandse Neelie Kroes.
Strijd om groene bedrijven
De Europese Commissie gaat ook helemaal zelf over aanpassingen van deze regels. Dat gaat over uitzonderingen: wanneer mag je als overheid aan bedrijven wél voordelen toekennen; zoals financiering, gratis scholing of belastingvoordelen? De aanleiding is de trans-Atlantische ruzie over de gigantische groene subsidiepakketten (de Inflation Reduction Act) van President Joe Biden. De strijd om groene bedrijven is uitgebroken en overheden geven hen graag een (staats-)steuntje in de rug.
In Europa mag dat niet. Uit principe. Dat staat glashelder in het Verdrag. Je moet staatsteun in elk geval aanmelden voor toetsing, zoals Europees opererende ambtenaren bij gemeenten en bedrijven goed weten. Dit is namelijk een belangrijk onderdeel van hun Europese werk. De Commissie houdt alles bij in het online steunregister.
Voer voor juristen
In de loop der jaren zijn er heel veel uitzonderingen vastgesteld op dit verbod en die heeft de Europese Commissie nauwkeurig omschreven. Bijvoorbeeld steun van een gemeente aan erfgoed of onderwijs. Bijna 90% van de steun hoeft niet meer te worden aangemeld; dat scheelt veel werk.
Op 9 maart keurde de Europese Commissie een wijziging goed die nog meer steun aan de groene en digitale transitie vrijstelt van de Europese verplichtingen. Meer betekende in dit geval: een nieuwe tekst voor de AGVV van 110 pagina’s
Bijvoorbeeld steun voor schone technologieontwikkeling, hernieuwbare energie en slimme mobiliteit. De analyse is voer voor juristen, want mededingingsrecht is gespecialiseerde materie. Zo lezen de klanten van adviesbureau Mondaq deze lange analyse over de ‘general block exemption regulation’ van de Tilburgse hoogleraar Leigh Hancher.
Naïeve liberalen?
Onder die juridische taal ligt een gevoelige politieke discussie. De 27 EU-landen hebben, als het gaat om de balans tussen markt en overheid, uiteenlopende opvattingen. Sommige lidstaten, waaronder Nederland, maar ook de liberale Deense Eurocommissaris Vestager, zijn voorstander van vrije marktwerking. Frankrijk en een aantal Midden- en Oost Europese landen zijn traditioneel minder wars van overheidssturing. Als gevolg van de groene steunpakketten in Amerika gaat het debat in de Europese Raad van regeringsleiders over de naïviteit van de eersten, omdat is gebleken dat andere geopolitieke actoren zoals China en de VS hun bedrijven wél steunen. Overigens gaat meer dan een derde van het Coronaherstelfonds ook naar projecten die vergroening en digitalisering stimuleren. De Europese Unie trekt Europese bedrijven niet voor, zoals de omstreden Amerikaanse wet bedrijven binnen de VS voortrekt – maar de Europese Unie beslist wel over de keuzes en koers van de Nederlandse economie.
Praktijkprofessor Europa van de Haagse Hogeschool Mendeltje van Keulen (cartoon) was griffier Europese Zaken bij de Tweede Kamer. Zij kijkt wekelijks voor Brusselse Nieuwe in brievenbus van de Tweede Kamer naar de post uit Brussel. Elke week de column van Mendeltje van Keulen in je mailbox ontvangen? Abonneren kan hier voor slechts 1 euro in per maand. Daarmee levert u een bijdrage aan de onafhankelijke journalistiek en opinie over Europese zaken die Nederland raken.
