De Nederlandse politiek draait om de vertrouwensregel. Ministers en hun ambtenaren werken binnenslands, maar ook internationaal, in het vertrouwen dat zij door de volksvertegenwoordiging worden gesteund. Maar minister Ollongren negeert een Kamerbesluit, want de afwijzing –door een Kamermeerderheid – van een verplichting tot verduurzaming bij grootschalige verbouwingen komt te laat. 

Wat ging er mis?

Het tekstvoorstel ‘richtlijn hernieuwbare energie’ van de Europese Commissie werd in november 2016 naar de woordvoerders Economische Zaken van de fracties in de Tweede Kamer gestuurd. In de beoordeling van het voorstel dat werd meegestuurd aan de Kamer, worstelde de regering met het dilemma dat bindende eisen aan energiebesparing tot kosten voor bedrijven en consumenten zouden leiden. Dat het nodig is om iets aan vuile uitstoot te doen stond niet ter discussie, maar hoe? Moest dat met een preek, een stok of een wortel?

De brief over het Europese voornemen leidde in november 2016 niet tot fundamentele politieke discussie in ‘s lands vergaderzaal over dit dilemma. Dus, in het vertrouwen gesteund te zijn door de volksvertegenwoordiging, gingen Nederlandse onderhandelaars in Brussel aan de slag. De Europese richtlijn, die af kwam in 2018 was een compromis van eisen en verplichtingen, strenge en minder strenge bepalingen, gesloten tussen 27 landen en het Europees Parlement. Dat pakket moest afgelopen juli in alle landen zijn ingevoerd. Voer voor wetgevingsjuristen, die het Europese besluit vertaalden naar Nederlandse wetgeving. De nieuwe regels in het Bouwbesluit kunnen betekenen dat wie zijn dak en cv-ketel vervangt, ook zonnepanelen moet plaatsen.

Motie Koerhuis

Dat vertalen naar Nederlandse wetgeving, ging volgens de regels, met eerst een internetconsultatie. Het herziene Bouwbesluit moest daarna langs de Kamer – de woordvoerders wonen, om precies te zijn. Duurzaamheid, stond er, geldt niet alleen voor nieuwbouw. De vereniging van huiseigenaren, VEH, hoorde de woorden ‘kosten bij renovatie’ en startte van schrik een ronkende lobby op. De grootste regeringsfractie, met huiseigenaren als belangrijke achterban, diende bij monde van woordvoerder Koerhuis een motie in. Verplichte zonnepanelen? Dat moest alsnog uit de Europese wet.

Het is tekenend voor de huidige staat van de Tweede Kamer, dat de motie van de VVD een meerderheid kreeg. Naast Forum, PVV en SP en de zes kleinste fracties stemden ook de 9 PvdA Kamerleden mee, daarbij niet gehinderd door bestuurlijke realiteitszin en Europakennis. Want het is mosterd na de maaltijd. Die wet is er: hij staat al drie jaar in het Europese publicatieblad. Dat schrijft de minister ook aan de kamer. Het Financieel Dagblad noemt dit in een commentaar ook ‘hypocriet’ van het parlement.

Opletten

Of het nu oprechte onthutsing van lobbyisten was, of politieke spierballen tonen voor de bühne in de weken voor een nieuwe regeerakkoord, het kwaad is geschied. Want het vertrouwen tussen regering en Kamer is opnieuw geschaad. Hoe kunnen diplomaten voortaan namens Nederland met andere landen onderhandelen, als de grootste regeringspartij niet vertrouwt op het eigen institutionele geheugen – maar helemaal aan het einde nog een luid en kansloos bezwaar aantekent tegen gedane zaken? Ondertussen is de Europese Commissie ongeduldig. Hun plan was al drie jaar oud. Hadden Nederlandse ambtenaren die politieke discussie over de juridische implementatie niet kunnen voorzien? Op het kwartaaloverzicht Europese implementatie kleurde het vakje voor deze richtlijn rood.

Het kan ook anders. De Europese Commissie schreef dertien jaar geleden een soortgelijk plan, toen ging het om nieuwe energielabels voor huizen. De regering was nog mild, maar de toenmalige Kamercommissie voor Wonen wees het plan resoluut af. Die “subsidiariteitstoets” ontging de Europese Commissie niet, bleek uit een mooie reconstructie van het vervolg van de Europese besluitvorming in de Internationale Spectator. 

Door vroeg over zorgen de bel te luiden, hielp het openlijk kritische Nederlandse parlement destijds “onze” onderhandelaars om de eindtekst af te zwakken. De les: samen sta je alleen sterk als Nederland in Europa, als je parlement oplet en consistent blijft. Dat is nog best een opgave, in de volatiele Nederlandse politiek.