Het koffertje is overgedragen. De troonrede is voorgelezen. De miljoenennota voor 2025 is bekend gemaakt. De totale uitgaven worden geschat op 457 miljard euro, de inkomsten op 425.1 miljard euro. Het meeste geld gaat naar Sociale Zekerheid en Zorg, met allebei rond de 115 miljard euro budget. 

Wij leggen een vergrootglas op de ministeries van Defensie, Buitenlandse Zaken, Landbouw, Economische Zaken, en Justitie en Veiligheid. En wat vindt de Raad van State eigenlijk van de plannen? Kijk met ons mee naar de miljoenennota door een Europese lens.

Defensie

Laten we beginnen met Defensie. Dit budget stijgt naar 22 miljard en groeit verder naar 24 miljard. Geen verrassing, want vorige week maakte minister van Defensie Ruben Brekelmans al bekend dat Nederland net als Europa flink wat meer hout op het vuur wil gooien als het gaat om het defensiebudget. In de EU hebben nog niet veel lidstaten een defensiebudget boven de 2 procent zoals de NAVO graag wil zien, gemiddeld ligt het rond de 1.3 procent. Landen als Polen, Zweden en de Baltische staten zitten er wel boven. Nu wil Nederland ook graag toewerken naar die 2-procentnorm. 

Op het programma staat: meer investeren in nieuwe en intelligente wapensystemen. Denk aan drones, sensoren, ruimtevaart en quantumtechnologie. De eerste projecten op dat gebied starten volgend jaar. Daarnaast doet Nederland mee aan de EU-trend van moderniseren van oud materieel, in plaats van alleen maar nieuw kopen. 

Omdat Defensie moet meebewegen met geopolitieke dreigingen, moeten er meer mensen in de sector gaan werken. Daarom wordt er ook 260 miljoen extra vrijgemaakt voor personeel. Ook het vrijwillig dienjaar wordt opgeschaald. Dit jaar groeit het aantal deelnemers van 500 naar 600, en volgend jaar is er zelfs plaats voor 1000 enthousiaste jongeren. 

Buitenlandse Zaken

Het budget voor het ministerie van Buitenlandse Zaken krijgt 12.3 miljard toegewezen aankomend jaar. Hiervan gaat 252 miljoen naar herstel en humanitaire hulp voor Oekraïne, plus 60 miljoen voor Oekraïense ‘gerechtigheid’. Dat laatste slaat onder andere op de wens van Nederland een speciaal Oekraïne-tribunaal te huisvesten. De Belgische ex-Eurocommissaris Reynders werkte aan deze zaak. De Ierse Michael McGrath gaat het nu van hem overnemen.

Verder gaat er minder bezuinigd worden op het ambassadenetwerk: 10 procent in plaats van 22. Als Nederlanders bijvoorbeeld in de problemen komen als ze in het buitenland zijn, of als bedrijven zich daar willen vestigen, kunnen ze aankloppen bij de ambassade. Ook de Permanente Vertegenwoordiging in Brussel maakt daar deel van uit. Sowieso wil BuZa Nederlandse bedrijven die in het buitenland opereren een handje helpen. Daar gaat 100 miljoen heen. Het doel: handel versterken. Het mes wordt in ontwikkelingshulp gezet: daar gaat 300 miljoen minder heen. 

Samenwerking met andere Europese landen vinden ze belangrijk. En hoewel de relatie met de VS moet gekoesterd worden, wordt de samenwerking met China ook onmisbaar genoemd. Over het algemeen vindt het ministerie de strategie voor ‘open strategische autonomie’ erg belangrijk: we moeten minder afhankelijk worden van risicovolle partners.

Landbouw 

Voor Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur is rond de 4.7 miljard vrijgemaakt. Over het algemeen wordt 3.1 miljoen euro daarvan begroot voor opdrachten op het gebied van Europese en internationale samenwerking. 4.5 miljoen gaat naar visserij, om het innovatiever en duurzamer te maken. 

De pulsvisserij, een vismethode waar gebruikt wordt gemaakt van kleine elektrische schokjes, moet weer mogelijk gemaakt worden, vindt het ministerie LVVN. Nederland zal zich inzetten in Europa om een draagvlak te creëren. Ook wil ons land werken aan het ‘schrappen van belemmerende EU-regelgeving’. Wel vindt het kabinet het belangrijk om een goede relatie met de Europese instellingen en medelidstaten te onderhouden.

Het hoofdlijnenakkoord vertelde het ons al, maar nu staat het ook in de landbouwbegroting op papier: Nederland gaat zich in de EU inzetten voor een nieuwe derogatie, of uitzondering, voor de nitraatrichtlijn. Daarnaast wil het ministerie LVVN deze richtlijn aanpassen om meer mestplaatsruimte te creëren. De mestmarkt moet namelijk verlicht worden in haar lasten. 15 miljoen is hiervoor uitgetrokken.

17.5 miljoen euro wordt geraamd om een concept-natuurherstelplan op te stellen, als gevolg van Timmermans’ natuurherstelwet. Volgens deze Europese wet, die voor herstel van de aangetaste natuur in de EU moet zorgen, is Nederland verplicht vóór 1 september 2026 een concept aan de Commissie laten zien. Gerelateerd daaraan gaat er 8 miljoen naar ‘natuurmonitoring’, waarvan het gros besteed wordt aan het effectiever maken van de data die gebruikt worden voor de monitoring.

Economie en financiën

We moeten beter samenwerken op economisch gebied in de EU, met name op het gebied van de interne markt en de kapitaalmarktunie, vindt de regering. Niet alleen bij defensie wordt er gesproken over zelfvoorzienendheid. Het concept van ‘open strategische autonomie’ wordt, net als bij buitenlandse zaken, op gebied van economische zaken ook benadrukt. Dit wijst op een toenemend bewustzijn van de geopolitieke dimensie van economisch beleid.

De nota signaleert grote zorgen over het hoge staatschuld-gemiddelde van Europese lidstaten. De gemiddelde schuld in de EU ligt nu namelijk boven de 80 procent van het bbp, met de eurozone op ongeveer 90 procent. Nederland zelf zit onder dat gemiddelde: in 2024 zitten we op 44.2, en in 2025 op 46.6 procent. Nederland benadrukt daarom het belang van het herziene Stabiliteits- en Groeipact (SGP), de nieuwe Europese begrotingsregels, als cruciaal instrument voor schuldafbouw en begrotingsdiscipline in de EU. De Nederlandse regering stelt dat ze het eigen begrotingsbeleid voert binnen de kaders van de Europese begrotingsregels, met expliciete verwijzing naar de 3-procenttekort-normen en 60-procentschuld-normen.

Nederland verwacht in 2025 1.3 miljard minder af te dragen aan de EU, maar er is wel sprake van een tegenvaller van 0.9 miljard euro op de bni-afdracht. Dat is het deel wat Nederland afstaat aan de EU op basis van hoe goed de economie draait. Deze tegenvaller komt onze kant opwaaien omdat de EU minder eigen rechtstreekse inkomsten uit invoerrechten haalt, en de Nederlandse economie het tegelijkertijd erg goed heeft gedaan. We moeten daarom wat meer afstaan voor dit deel van onze afdracht. 

Uit het coronaherstelfonds kan Nederland rekenen op een totaalbedrag van 5.4 miljard euro. Het eerste betaalverzoek is reeds ingediend en positief beoordeeld door de Europese Commissie. De ontvangst van de resterende middelen is afhankelijk van het behalen van vooraf vastgestelde mijlpalen en doelstellingen uit het plan dat Nederland hiervoor moest indienen.

Justitie en Veiligheid

Over dat herstelfonds gesproken, het ministerie Justitie en Veiligheid geeft uitvoering aan twee pilaren daarvan: het anti-witwasbeleid en de digitalisering van de Nederlandse strafrechtketen.

Om Nederland “veilig en rechtvaardig te houden” focust het ministerie JenV zich verder voornamelijk op aanpak van georganiseerde criminaliteit, en op versterking van de politiemacht en rechtsstaat. In totaal gaat er 18.3 miljard naar Justitie en Veiligheid. 

Dit ministerie onderstreept dat ze verscheidene Europese verordeningen en richtlijnen goed en effectief wil invoeren. Zo hebben ze het over de e-Justice en e-Evidence regels, die toegang tot grensoverschrijdende rechtszaken en elektronisch bewijsmateriaal vergemakkelijken. Daarnaast zullen in 2025 de netwerk- en informatiebeveiliging (NIS2)-richtlijn en veerkrachtige entiteiten (CER)-richtlijn ingevoerd worden. De NIS2-richtlijn beschermt ons tegen digitale risico’s en de CER-richtlijn moet organisaties beschermen tegen fysieke dreigingen. Daarnaast gaat het ministerie aan de slag om de rechten van de burger in een digitaliserende samenleving te beschermen. 

Het JenV-ministerie benadrukt ook dat het vertrouwen in politie en rechterlijke macht in Nederland erg goed is. Er is over het algemeen een positieve ontwikkeling van vertrouwen, en gemiddeld doen we het beter dan andere lidstaten. De cijfers: 77.4 procent van de bevolking heeft vertrouwen in de politie en voor rechters is dat 77.5 procent.

Kritiek door de Raad van State 

De Raad van State, die onafhankelijk advies geeft aan regering en parlement over wetgeving en bestuur in Nederland, vindt de nadruk van het nieuwe kabinet op overheidsfinanciën begrijpelijk. Maar in de begrotingsstukken ontbreekt wel een duidelijke norm voor het overheidstekort. Vasthouden aan de Europese norm van 3 procent is niet genoeg. We moeten rekening houden met een ruime marge in de begroting.

Het kabinet is te optimistisch, stellen ze. Hoewel het begrotingstekort de komende jaren nog binnen de perken blijft zal het over twee jaar niet meer aan de regels voldoen. Bovendien is het begrotingsbeleid van het nieuwe kabinet niet helder. De Raad van State adviseert dan ook om snel te hervormen op onder meer de woningmarkt. “Niet omdat het moet van Brussel, maar opdat de begroting ook in de toekomst stabiel blijft.”