Hoe de gaat de Europese Raad crisissen te lijf? Dat is het thema van het nieuwe boek van Jan Werts: The European Council in the Era of Crisis. Als Brussels correspondent analyseert Werts tien crisissen die de Europese Unie sinds 2005 te lijf ging. Onder meer de eurocrisis, de migratie- en vluchtelingencrisis, Brexit en de Covidpandemie.
“Als je één crisis overleeft, dan kan je er nog wel meer aan,” zegt Werts. En om te weten hoe de EU dat heeft gedaan, moet je volgens hem naar de Europese Raad kijken, de vergadering van regeringsleiders van de EU-lidstaten. Want zonder die Raad had de EU het niet gered, concludeert Werts.
Werts volgt het al sinds 1975 op de voet, het instituut waar de leiders steeds vaker dan de afgesproken vier top ontmoetingen bijeen komen om de politieke agenda van de EU te bepalen. Hij promoveerde in 1991 op een dissertatie over de Europese Raad aan de Vrije Universiteit Brussel, bij de vakgroep Europees en Internationaal Recht. In 2008 verscheen hiervan een herziene versie. Precies waar zijn boek in 2008 stopte, gaat zijn nieuwe boek nu verder.
Actie
Werts spitte zijn 240 mappen door met zelf vergaarde informatie over de Europese Raad. Daarnaast interviewde hij verschillende EU-insiders. In acht hoofdstukken neemt Werts de lezer mee hoe de Europese Raad de EU door een serie crisissen hielp.
“Het zijn hele verschillende crisissen geweest, maar ze komen uiteindelijk allemaal op hetzelfde neer. Namelijk dat er actie moet worden ondernomen,” zegt Werts. Dat is de taak van de Europese Raad. “Als zij zeggen hoe het moet gebeuren, dan weten de andere EU-instellingen hoe ze het moeten aanpakken.”
Eerste en laatste woord
In de loop van de jaren is de rol en verantwoordelijkheid van de Europese Raad wel veranderd, merkt Werts op. “Het begon als een praatje bij de haard, maar het is nu een heel politiek circus geworden.”
Er is ook een totale ommekeer van verantwoordelijkheden, ziet Werts. “Vroeger bemoeide de Europese Raad zich alleen met projecten waar een blokkade was, maar nu gaat ieder belangrijk project eerst naar de Raad.”
“Daarnaast controleert de Europese Raad ook of alles gebeurt wat ze graag wilden. In iedere vergadering komt die check even ter sprake.” Hiermee heeft de Raad van regeringsleiders het eerste woord, maar ook het laatste, stelt Werts.
Architect van crisissen
In een van de hoofdstukken de Raad als architect van eigen crisissen benoemt. Een van de voorbeelden hiervan is het verdrag van Schengen, waarmee de binnengrenzen van de EU werden afgeschaft.
“Een fout is dat er niet is gekeken naar een goed bewaakte buitengrens. Het stond wel op papier, maar in de praktijk bleek dat niet zo te zijn,” zegt Werts. “Je zou kunnen stellen dat de situatie aan de Griekse grens, rondom de Syrische vluchtelingencrisis, door de EU zelf voorkomen had kunnen worden. De kwestie van de onvoldoende bewaakte Schengen-buitengrenzen speelt nu ook bij het migrantenprobleem met Wit-Rusland.”
Politieke veerkracht
Het is in de EU altijd moeilijk om dingen voor elkaar te krijgen stelt Werts, zeker in tijden van crisissen. “Rond 2015, tijdens het dieptepunt van de diverse crises, speculeerden politici en media volop over het uiteenvallen van de eurozone of de EU. Zelfs Juncker en Timmermans deden daaraan mee. Maar dat is niet gebeurd. De EU heeft kennelijk veel meer politieke veerkracht dan gedacht”.
Het boek biedt een unieke blik op hoe het er in de Europese Raad achter de schermen aan toe ging ten tijde van crisissen. The European Council in the Era of Crisis van Jan Werts is hier verkijgbaar. The boek telt 402 bladzijden. De gedrukte versie kost €32 en het e-boek €24.
