Het hoge woord kwam er uiteindelijk uit tijdens de algemene politieke beschouwingen deze week in Den Haag. Premier Rutte gaf toe dat hij zich eerder in Europa had moeten laten informeren over een prijsplafond op de energierekening: “Ik was daar gewoon onvoldoende op geïnformeerd of op dat moment deskundig op. Dat zou je mij dus kunnen verwijten.”

Waarom?

Voor de zomer, op 24 juni als de Europese leiders in Brussel bij elkaar komen om over de energieproblemen te praten, zegt Rutte na afloop van die top: “Wij (het Nederlandse kabinet) denken niet dat een prijscap (plafond) werkt. Het is geen ideologisch beladen discussie. We willen dat de Europese Commissie alles onderzoekt wat er in de gereedschapskist zit.” Enthousiast was hij niet en dat hadden de andere regeringsleiders ook gemerkt.

Terwijl met name de Italiaanse premier Draghi en de Belgische premier De Croo op dat moment willen dat er ingegrepen wordt, staat Nederland op de rem. Ons land wil geen prijsplafond en blijft er op hameren dat andere maatregelen mogelijk moeten zijn om de consumenten te helpen.

Als minister Jetten van Klimaat terugkijkt op de afgelopen maanden zegt hij: “Er werden toen allerlei vormen van prijsplafonds voorgesteld. Nederland heeft altijd gewaarschuwd dat het niet mag leiden tot minder gasimporten naar Europa. Het mag ook niet leiden tot vertraging in de energietransitie. Het recente voorstel (van vorige week) van de Europese Commissie was voor het eerst gericht op het ondersteunen van alle huishoudens via de energierekening.”

Maar in Brussel wordt daar anders tegenaan gekeken. Bij de Europese Commissie circuleren de eerste serieuze plannen om in te grijpen en een maximum aan de prijs te stellen, in maart van dit jaar. Terwijl Frankrijk al eind vorig jaar de gasprijzen voor consumenten aan banden heeft gelegd en ook Spanje maatregelen nam om de energierekening betaalbaar te houden. Ook België heeft, al sinds de coronatijd, beleid (een sociaal tarief) voor de meest kwetsbare huishoudens.

Snapte Den Haag het niet?

Er werd vooral anders tegen aan gekeken. Premier Rutte vertelde in de Tweede Kamer dat België al tien jaar een speciaal tarief heeft voor kwetsbare en arme huishoudens. Dat mocht, volgens de Europese regels. Ook de Franse maatregelen konden, omdat ze bij de groothandel ingrijpen en er geen specifieke maatregelen voor de consumenten zijn genomen. En Spanje is volgens de premier een geval apart, omdat niemand verder in de Europese Unie last van Spanje heeft; aangezien er nauwelijks energie van Spanje naar de rest van de EU gaat.

Elk land had zo z’n eigen belangen en nam z’n eigen maatregelen. Minister Jetten: “Wij hadden in Europa discussie over welke vorm van prijsplafonds het best zouden werken. Maar we hadden tot een paar weken geleden ook nog een ander issue in Nederland: we dachten dat we dit niet voor 1 januari zouden kunnen laten ingaan.” In de weken voor Prinsjesdag gaf een aantal grote energiebedrijven aan dat het misschien toch mogelijk was, zo is de verdediging van Jetten.

Wanneer wordt de draai ingezet?

Ergens halverwege de zomer begint de coalitie zich zorgen te maken. De eerste alternatieve plannen van Groen Links en de PvdA komen op tafel. De inflatie blijft doorstijgen en er is geen makkelijke oplossing waarmee de Belastingdienst energiearmoede kan voorkomen. Maar de coalitie blijft zeggen dat ingrijpen niet mag van Brussel omdat het de interne markt verstoort.

Ondertussen wordt de druk vanuit datzelfde Brussel opgevoerd om wel iets te doen. Eurocommissaris Frans Timmermans en zijn kabinetschef Diederik Samsom komen overal uitleggen, op radio en TV dat een prijsplafond echt de beste manier is om te voorkomen dat er energiearmoede ontstaat. Dat dringt ook door in Den Haag en vanaf het moment dat de Europese plannen concreet worden (in de toespraak van Ursula von der Leyen op 14 september in Straatsburg) beginnen de Haagse politici ook plannen te maken.

De toespraak met de voorstellen van Von der Leyen wordt in de dagen er na gebruikt om te zeggen dat de Europese Commissie nu de weg heeft vrijgemaakt om alsnog met een prijsplafond te komen. Als ook de energiebedrijven tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer water bij de wijn doen, maakt het kabinet overuren. Minister van Sociale Zaken Karien van Gennip zegt dan: “Nu mag wat eerder niet mocht.”

De toespraak van Von der Leyen was in de woorden van minister Jetten de gamechanger. De bezwaren van de energieleveranciers waren voor het kabinet belangrijk, dat blijkt ook uit de zogenoemde beslisnota’s die de regering deze week naar de Tweede Kamer stuurde. Dat is trouwens iets nieuws, sinds de Toeslagenaffaire stuurt de regering ook voorbereidende notities naar het parlement.

En hoe reageert Brussel?

Met flink wat verbazing. Vooral het feit dat Nederland nu pas ontdekt dat een prijsplafond mogelijk is, zet kwaad bloed. Zo zei staatssecretaris Hans Vijlbrief nog geen twee weken geleden in Brussel tijdens een vergadering over de kwestie dat Nederland ‘de prijs, de prijs wil laten’. Nationale plafonds noemde hij ‘niet de slimste maatregel’. 

Europarlementariërs reageren verbaasd en boos. “Onzin”, noemt de PvdA het. “Ze zijn niet goed op de hoogte. Volgens Esther de Lange (CDA) kunnen lidstaten al langer zelf wat doen. “In Brussel was al ruim voor de zomer bekend dat een prijsplafond voor consumenten tot de mogelijkheden behoorde. Toegegeven, sommige lidstaten en liberale Eurocommissarissen verzetten er zich destijds nog tegen.”

Dit is een verhaal uit de nieuwsbrief Brussels Peil. Lees de hele nieuwsbrief hier.