Door Tijn Sadeé, correspondent pendelend tussen Brussel en Zuidoost-Europa

En hoppa! Daar gaat ze weer, onvermoeibaar. Het plein over, op naar de zoveelste receptie in het centrum van Pristina. Handen schudden. Ambtenaren overtuigen. Kunstenaars, financiers en bestuurders geruststellen. “Het vergt wat energie, maar het is prachtig werk”, lacht ze, terwijl ze de veters van haar sneakers strikt.

Maanden achtereen draafde de Nederlandse cultuurmanager Hedwig Fijen door de hectische hoofdstad van Kosovo. Maar nu is het dan eindelijk zover: vandaag, 22 juli, gaat in Pristina de veertiende editie van de Europese kunstbiënnale Manifesta van start. Cancel dus je vlucht naar Ibiza, kom naar Pristina!

Het evenement, geesteskind van Fijen, strijkt om de twee jaar neer in een andere Europese stad met een honderd dagen durend programma. Kunstenaars, architecten en stedenplanners uit heel Europa tonen hun werk en gaan in debat. Manifesta moet naast verbroederen ook provoceren en confronteren, is Fijens ideologie. “Het moet schuren.”

Gevangenis

En daarvoor zijn met deze editie in Kosovo alle ingrediënten aanwezig. In het kleine Balkanland met amper twee miljoen inwoners woedde 23 jaar geleden nog een oorlog (1998-1999) tussen de Kosovo-Albanezen en de Serviërs die aan minstens 10.000 mensen het leven kostte en een massale vluchtelingenstroom op gang bracht.

Sinds Kosovo in 2008 eenzijdig de onafhankelijkheid uitriep blijven er spanningen met buurland Servië. Daarnaast weigeren vijf EU-landen (Slowakije, Roemenië, Griekenland, Cyprus en Spanje) tot op de dag van vandaag Kosovo als land te erkennen – uit vrees dat erkenning een aanmoediging is voor naar separatisme strevende regio’s in eigen land. Eén van de pijnlijke gevolgen van de Europese politieke verdeeldheid voor de Kosovaren: die mogen zonder visum niet reizen naar de Europese Unie. “Ze leven hier in een soort gevangenis, een reservoir”, zegt Fijen.

Een betere toekomst

Veel Kosovaren hebben zich inmiddels neergelegd bij het feit dat ze wellicht nooit een vliegtuig van binnen zullen zien. Fijen kent die zorgen, ze werkte aan Manifesta met “overwegend jonge, getalenteerde Kosovaren” die het gevoel hebben dat ze in een Europees getto leven.

“Het is schandalig dat Europa de Kosovaren isoleert. En daarom dacht ik: dan komen wij met onze Europese cultuur wel naar jullie. Ik wil de mensen hier laten weten dat ze erbij horen, dat hun verhalen ertoe doen.”

Ze beschouwt Manifesta als een aanjager van ideeën voor de transformatie van een samenleving. “Het gaat om de overdracht van kennis van de vergroening van steden, van hoe je samen kunt bouwen aan een betere toekomst.”

De aanhoudende etnische spanningen in Kosovo zijn “natuurlijk” een probleem, zegt Fijen. “We hebben daarom iedereen in dit land, de Albanezen, de Serviërs, de Roma, de Ashkali, betrokken bij Manifesta. Maar weet je: bij ongeveer élke Manifesta-editie stuit ik op cultuur-historische problematiek.”

Besmuikt lachend denkt ze terug aan de Manifesta-editie in Südtirol. “Toen moesten we alles vertalen in het Duits, Italiaans én Ladinisch, de taal van het lokale bergvolk.”

Die avond brengt in een restaurant in Pristina burgemeester Përmarim Rama een toast uit op Fijen. Nerveus loopt ze rond en schudt nog maar eens wat handen.

Ze hoopt dat ze met haar keuze voor Pristina de Europese politiek wakker schudt. “Kíjk naar die periferie! Want wat er hier op de Balkan gebeurt bepaalt mede de toekomst van Europa.”

Volg Tijn op zijn reisblog Balkandashboard