Quo Vadis, Aida? Waarheen gaat gij, Aida? Laten we die vraag beantwoorden: naar het Europees Parlement in Straatsburg. Want het Bosnische oorlogsdrama van Jasmila Žbanić heeft de LUX-publieksprijs gewonnen, een evenement dat de Europese filmsector in de schijnwerpers wil zetten. En dat licht valt ook een beetje op de Nederlandse filmsector. Zo speelt de Nederlandse acteur Raymond Thiry, bekend van de Vlaams-Nederlandse serie Undercover, mee in het drama dat inzicht geeft in de genocide in de Bosnische stad Srebrenica. Wat is de LUX-publieksprijs, wie maakte er kans op en waarom werd het een film over Aida, een vertaler van de Verenigde Naties in oorlogsgebied?

Nooit meer oorlog

“Een sterke oproep tot gerechtigheid voor de vrouwen en moeders van Srebrenica, zij die getuige waren van de verschrikkelijke moord op 8000 van hun geliefden. Zo’n verschrikking, dergelijke misdaden tegen de mensheid, mogen nooit vergeten worden”, aldus Roberta Metsola, de voorzitter van het Europees Parlement, tijdens de prijsuitreiking door het Europees Parlement en de Europese Filmacademie. Met de keuze voor Quo Vadis, Aida? verwijst men ook naar de oorlog in Oekraïne.

Regisseur Žbanić verklaarde bij ontvangst van de prijs dat ze tijdens de productie van de film dacht dat de oorlog in haar regio, in Bosnië, de laatste op het Europese continent zou zijn. “Ik ben geschrokken dat dit niet de realiteit is, wij Europeanen hebben een oorlog in Oekraïne laten ontstaan. We moeten dit een halt toeroepen.”

Kijker aan het woord

Brusselse Nieuwe sprak met een Bosnische vertaler die ook voor de Europese instellingen werkt: “Een briljante film. Bosnische vrienden hadden mij aangeraden deze te bekijken, maar ik heb dat een tijd uitgesteld omdat ik dacht dat het te heftig zou zijn. De speelfilm toont de verschrikkingen van de oorlog zonder bloedvergieten, een intiem en persoonlijk verhaal.”

En ook goedgekozen, benadrukt de vertaler die anoniem wenst te blijven: “Vertalers zien een situatie van twee kanten; je krijgt een completer beeld van de situatie in Bosnië.” Hoewel de film de kijker geen morele boodschap probeert op te dringen, is er een duidelijke, actuele noot: Oekraïne. “Het is aan het publiek om hier een mening over te vormen.”

Het verhaal, dat gebaseerd is op een boek van vertaler Hasan Nuhanovic, heeft een duidelijke link met Nederland, dat in 1994 op missie van de Verenigde Naties was in Srebrenica om aldaar de vrede te bewaren. De auteur van het boek verloor zijn familieleden in de oorlog en trok naar Nederland. De Nederlandse militairen (Dutchbatters) zagen een genocide voor hun ogen voltrekken en konden niet ingrijpen.

Een zwarte pagina in de Nederlandse geschiedenisboeken, die veelal wordt onderbelicht. Roel uit Nijmegen zag de film in cultuurcentrum LUX: “Ik wist van tevoren erg weinig over Srebrenica, dit gaf mij inzicht in het drama van destijds. Gek om te zien hoe zoiets gruwelijks zo recent in Europa heeft plaatsgevonden.” Overigens wist Roel, net als de Bosnische vertaler, niet van het bestaan van de LUX-publieksprijs af: “Geen idee dat dit bestond, dus ik heb ook geen stem uitgebracht. Als ik dat wel had gedaan, weet ik niet zeker of ik dan op deze gestemd zou hebben.”

Samengesmolten prijs

Eerst was er de publieksprijs van de Europese Filmacademie, dan kwam er de LUX-prijs – die jaarlijks Europese films uitlichtte – en vorig jaar kwamen deze twee samen in de LUX-publieksprijs. Een initiatief van verschillende Europese instanties, zoals de Europese Commissie en Europa Cinemas (een netwerk van filmzalen), bedoeld om erkenning te geven aan de inspanningen van de Europese filmsector.

Ieder jaar wordt een shortlist opgesteld van drie films die doorheen heel de Europese Unie in alle 24 talen wordt ondertiteld. Zo krijgen Europeanen de kans om de film te zien en erover te stemmen (dit bepaalt voor 50% de winnaar, de Europarlementariërs hebben de andere 50% in handen). Naast het reguliere publiek is er ook een panel van 27 jonge filmfanatici. Zij beoordelen alle films, maar promoten deze ook als LUX-ambassadeurs in eigen land. Naast de winnaar van dit jaar waren ook Flee van de Deense regisseur Jonas Poher Rasmussen en Great Freedom van de Oostenrijker Sebastian Meise geselecteerd.