Wereldwijd zijn er nog altijd 28 miljoen mensen die het slachtoffer zijn van dwangarbeid. Toch komen de producten die zij maken nog volop op de Europese markt terecht. Zo eindigt vis die door Oeigoeren onder dwang werd gevangen ook gewoon in de Nederlandse schappen. 

Maar de lidstaten en het Europees Parlement hebben nu een voorlopig akkoord over een Europese wet die hieraan paal en perk moet stellen. 

“Deze wet is baanbrekend op het vlak van mensenrechten”, vertelt Europarlementariër Samira Rafaela (D66). “Dit is een stap vooruit voor meer eerlijke handel en schonere logistieke ketens.”

Product vernietigen

Als bij de productie sprake is van dwangarbeid, mag het product niet meer verkocht worden op de Europese markt, is de gedachte. Het product wordt dan uit de schappen gehaald door het te doneren, te recycleren of te vernietigen. Pas wanneer de fabrikant aantoont dat hij maatregelen heeft genomen om korte metten te maken met de dwangarbeid, mag het product weer de Europese markt op. 

Abonneer je nu op de nieuwsbrief Democratie & Rechtsorde

Op basis van een lijst met ‘risicovolle’ producten opgesteld door de Europese Commissie, worden onderzoeken naar dwangarbeid ingesteld. Risicovol zijn bijvoorbeeld producten uit regio’s waar de staat dwangarbeid oplegt. Denk aan de Oeigoeren die in China onder dwang moeten werken.

Wanneer het onderzoek plaatsvindt binnen de EU, is het aan de nationale autoriteit van de desbetreffende lidstaat om het onderzoek te starten en het definitieve besluit op te maken. De Europese Commissie is verantwoordelijk voor de onderzoeken buiten de EU.

Tomatensaus of auto

Ook wanneer een product een onderdeel bevat waarbij bij de onderaannemer dwangarbeid oplegde, komt er een sanctie. Lang was daarbij de vraag hoe ver dit gaat. Moet een volledige trui in de prullenbak belanden omdat één draadje in het embleem niet pluis is?

Hierover is besloten dat wanneer de fabrikant het onderdeel kan vervangen, het product de markt nog op kan. Op voorwaarde dat de fabrikant het onderdeel ook daadwerkelijk vervangt. Een voorbeeld is een specifiek onderdeel in een auto. Maar als bewezen wordt dat de tomaten in tomatensaus onder dwang zijn geplukt, moet het product wel uit de handel. Die tomaten zijn nu eenmaal niet te vervangen.

Ketenverantwoordelijkheid

Voor de duidelijkheid: deze wet stelt niet dat bedrijven proactief moeten zoeken naar dwangarbeid in hun logistieke keten. Daarvoor werkt Brussel aan een wet voor ketenverantwoordelijkheid. Door een last-minute revolte onder de Duitse liberalen is die wet in moeilijk vaarwater terechtgekomen.

Toch is er naast de wet voor ketenverantwoordelijkheid nog een extra wet nodig voor dwangarbeid. Het probleem is zo specifiek dat hiervoor een uniek instrument nodig is, vertelde Rafaela hier eerder al over. “De toegevoegde waarde: je kan veel makkelijker een product in het vizier nemen. Bij de wet voor ketenverantwoordelijkheid wacht je op een verandering van de bedrijfswaarden. Met dit instrument kun je een product per direct bannen.”

Meer over deze zes fases in het Europese besluitvormingsproces lees je hier.