Het is april 2013: in Bangladesh stort het Rana Plaza, een gebouw met meerdere kledingfabrieken, in elkaar. Meer dan 1100 arbeiders komen om het leven. De dag daarvoor werden er al diepe barsten in het gebouw ontdekt. De textielwerkers werden desalniettemin gedwongen om de volgende dag opnieuw te gaan werken.

Mensenrechten

Het Europese wetsvoorstel ketenverantwoordelijkheid (due dilligence) moet ervoor zorgen dat dit nooit meer gebeurt. Het Europees Parlement wil dat bedrijven gaan opsporen waar ze een negatieve impact hebben op mensenrechten en het milieu. Denk daarbij aan kinderarbeid, slavernij, vervuiling of bijvoorbeeld milieuschade. 

Waar nodig moeten bedrijven vervolgens ingrijpen. Daarvoor moeten ze niet enkel naar hun eigen activiteiten kijken, maar ook naar alle onderaannemers in hun volledige logistieke keten, gaande van de bedrijven die hun transport verzorgen tot hun afvalverwerking.

“Met Europese regels voor verantwoord ondernemen kunnen we kinderarbeid, uitbuiting en onveilige werkomstandigheden tegengaan”, vertelt Europarlementariër Lara Wolters (PvdA) die hoofdonderhandelaar was.

“Dit is een keerpunt in de manier waarop we denken over de rol van bedrijven binnen onze maatschappij. Deze wet moet ervoor zorgen dat de toekomst ligt bij bedrijven die goed omgaan met mensen en het milieu, niet bij bedrijven die van milieuschade en uitbuiting een verdienmodel hebben gemaakt”, besluit Wolters

Sancties

Bedrijven die zich niet aan de regels houden, moeten opdraaien voor de schade. Daarbovenop kunnen de lidstaten hen een sanctie opleggen zoals een boete tot vijf procent van de wereldwijde omzet, of ze kunnen het product van de markt halen.

Ook moeten bedrijven met een actieplan komen waarmee ze bijdragen tot de beperking van de opwarming van de aarde tot anderhalve graad. Voor grote bedrijven zou het halen van die plannen gelinkt worden aan de vergoeding van hun bestuurders. 

De regels gelden voor alle EU-bedrijven met meer dan 250 werknemers en een wereldwijde omzet van meer dan 40 miljoen euro. Ook niet-EU-bedrijven met een omzet over de 150 miljoen euro, waarvan minstens 40 miljoen euro uit de EU komt, vallen onder de wet. 

Christendemocratische revolte

Of een meerderheid van het Europees Parlement zou instemmen met het plan bleef tot het laatste moment onzeker. Er was namelijk een revolte onder de christendemocraten. Zij hadden er vooral moeite mee dat het wetsvoorstel een Europese richtlijn zou worden en geen verordening. Een richtlijn schetst een doel dat landen moeten bereiken. Hoe ze dat doen, mogen ze zelf bepalen. Een verordening is vergelijkbaar met een nationale wet, waar gewoon aan voldaan moet worden.

De vrees onder de christendemocraten was dat er door een richtlijn een wirwar aan verschillende regels zou ontstaan tussen de lidstaten. En dat zou op zijn beurt voor een grote administratieve last voor bedrijven zorgen. “Dat gaat volledig in tegen het gezonde boerenverstand”, stelt Europarlementariër Toine Mander (CDA). “We willen wél gepaste verantwoordelijkheid, maar geen onnodige overbelasting.”

Eerder uitte werkgeversorganisatie VNO-NCW gelijkaardige zorgen. Ook VNO-NCW stelde dat lidstaten te veel vrijheid zouden krijgen in de manier waarop ze de Europese regels toepassen. Dat zou het gelijke speelveld in gevaar brengen.

Financiële sector vrijgesteld

Met deze stemming heeft het Europees Parlement haar positie over het wetsvoorstel ketenverantwoordelijkheid onderling aangenomen. Vervolgens zal het met de lidstaten gaan onderhandelen over hoe de wet er finaal uit gaat zien.

Vooral het feit dat het Europees Parlement de financiële sector, zoals vermogensbeheerders en institutionele investeerders, onder de wet wil laten vallen, belooft voor vonken te zorgen. De lidstaten azen op een vrijstelling voor deze sector. Ook het idee om de vergoeding van bestuurders te koppelen aan het behalen van hun klimaatplannen, zien de lidstaten niet zitten.