In De Balie in Amsterdam staan op vrijdagavond vijf stoelen rond een zeshoekige tafel. Hoofdpersoon van de avond is Lise Witteman, chef van Bureau Brussel, het nieuwe EU-nieuwsplatform van Follow the Money. Toen ze in 2018 besloot Den Haag te verlaten voor een positie als freelancejournalist in Brussel was ze vooral verrast door de kleine hoeveelheid journalisten. “Het is veel erger dan je denkt. We weten niet eens hoeveel we missen.”

Directe aanleiding van de bijeenkomst in De Balie is het boek dat Witteman net heeft uitgebracht: ‘Sluiproute Brussel: De Europese lobby voor de bv Nederland’. In het boek vertelt ze over haar ervaring en de ontdekkingen die ze heeft gedaan tijdens haar tijd in Brussel. “Ik wilde geen onderdeel worden van de Brusselse bubbel, maar het spel en de poppetjes beschouwen met een blik van buiten”, zegt Witteman aan de start van het boek.

BV Nederland

Het boek is toegankelijk geschreven: Aan de hand van een aantal casussen geeft Witteman een beeld van hoe nationale politiek, Europese politiek, lobbyisten en bedrijven en instanties elkaar beïnvloeden.

Een opvallende keuze is dat Witteman zich beperkt tot de periode 2010 tot en met 2021: precies de periode dat de VVD de grootste partij in Nederland is. Hier doet zij niet geheimzinnig over, het portret van partijleider Mark Rutte prijkt op de omslag van het boek, evenals de vaak aan de VVD verbonden uitspraak ‘BV Nederland’. “Meer dan de meeste andere Nederlandse politieke partijen heeft de VVD oog en oor voor de noden van (grote) bedrijven. Die warme banden boden de industrie onder de kabinetten-Rutte een unieke kans om haar belangen met steun van Nederlandse VVD-bewindslieden voor het voetlicht in Brussel te krijgen”, schrijft ze. De VVD is de rode draad door het hele boek.

Een sterk voorbeeld van hoe Europese lobby’s werken is te vinden in het hoofdstuk over vervoerbedrijf Uber. Witteman beschrijft hoe dit nieuwe ‘platformbedrijf’ onder de vergunningen uitkomt die een traditioneel taxibedrijf wel nodig heeft door te claimen dat Uber alleen een platform is dat zelfstandige chauffeurs en hun klanten aan elkaar verbindt. Tot onvrede van het traditionele taxibedrijf, die door deze vergunningen een veel hogere prijs moet betalen. In het hoofdstuk beschrijft Witteman welke politieke stappen zijn genomen om toch een gunstig klimaat te creëren voor Uber. Hierbij lag een grote rol weggelegd voor de Nederlandse overheid.

Brussel bepaalt de kaders

In De Balie vraagt Witteman aandacht voor verslaggeving over Brussel. Ze beschrijft hoe weinig de gemiddelde Nederlander weet van Europese politiek. “Waarom is dat erg? Omdat in Brussel de kaders worden bepaald waarbinnen wij als Nederland bewegen. Het is alsof je een gat heb in je democratie.”

Inmiddels zijn een aantal gasten aangeschoven om het onderwerp te bespreken. De hele tafel is het erover eens dat er te weinig informatie vanuit Brussel de weg naar het grote publiek vindt. “We hebben rond de verkiezingen altijd de discussie waarom er in Nederland zo weinig vertrouwen is in Brussel”, zegt Marleen de Rooy, politiek verslaggever bij de NOS. “Maar als het allemaal zo ingewikkeld is, kan het toch niet anders dan dat mensen denken: dan klopt er iets niet?”

27 kikkers

Een andere gast aan tafel is Milos Labovic: lobbyist en auteur van het boek ‘EU Superlobby’. “De EU is ingewikkeld, maar dat is niet toevallig. Het is complex by design”, betoogt hij. Tweede Kamerlid Raoul Boucke (D66) is het niet eens met zijn opvatting. “Het is complex omdat er 27 kikkers zijn die je in een kruiwagen moet krijgen”, zegt hij.

Op de vraag waar je beter naartoe kunt gaan om beleid er doorheen te krijgen, Den Haag of Brussel, antwoordt Boucke: “Dat is een no-brainer. Het gebeurt in Brussel.”

Wikipediaverhaal

De complexiteit van EU-politiek helpt niet bij het maken van grootschalige nieuwsverhalen. “Je lezers weten nog van niets. Je weet niet hoe het spel werkt, wie de hoofdpersonen zijn. Maar je wil ook niet dat je artikel leest als een Wikipediaverhaal”, zegt Witteman. “Als je alles gaat uitleggen verslechter je juist de transparantie”, zegt René Moerland, hoofdredacteur van NRC. “Want wil je dat allemaal weten, ga je dat lezen?”

“In 2006 had NRC twee pagina’s per krant over Brussel”, draagt Philippe Remarque, oud-hoofdredacteur van De Volkskrant, bij vanuit het publiek. “Die pagina’s zijn verdwenen, omdat het huiswerk was voor de lezer. Mensen hebben alleen belangstelling als het verhalen zijn.” Witteman: “Maar ik vind het ook onze taak als journalist om het leesbaar te maken. De oplossing kan niet zijn om het dan maar niet te doen.”

Labovic betoogt dat journalisten niet over de EU willen schrijven omdat er geen politieke arena is, geen oppositie. “Zij”, hij wijst naar de twee journalisten aan tafel, “gaan alleen nieuws rapporteren als er koppen rollen en als er bloed vloeit.”

Naïeve politicus

In haar boek gaat Witteman uitgebreid in op de macht van de lobby. “Het gaat om een gelijk speelveld, en dat is er nu niet”, zegt Boucke. “Je hebt lobbyisten en bedrijven die veel makkelijker toegang hebben tot politici en daar moeten we iets aan doen.” Witteman: “Het is simpelweg een kwestie van geld. Je bent pas effectief als lobby als je op alle niveaus mensen aan jouw kant kunt krijgen.”

Labovic gaat hier tegenin: “Zo verschuif je wel de verantwoordelijkheid van de politicus naar de lobbyist.” Hij betoogt dat een politicus wel luistert naar lobbyisten, maar uiteindelijk toch altijd uit eigen overweging een beslissing neemt. “Ik ben echt al heel lang bezig, maar ik heb nog nooit een naïeve politicus meegemaakt.”