Foto: Pé Verhoeven
Balkenende is in Brussel om zijn nieuwe boek Capitalism Reconnected te promoten. “We moeten een antwoord vinden op de schaduwkanten van het kapitalisme; klimaat, ongelijkheid, de verdeling van schaarse middelen zoals grondstoffen.” Volgens de oud-premier, die tegenwoordig emeritus hoogleraar is in Rotterdam en adviseur bij bij het adviesbureau EY en partner bij Hague Corporate Affairs, moet juist nu Europa een antwoord geven op de angsten die bij mensen leven. “Je ziet het populisme opkomen. Mensen voelen zich vervreemd, ontheemd, dat zijn reële twijfels. Daar moeten we een antwoord op geven, mensen meenemen met een geloofwaardig verhaal.”
Wat is dat voor verhaal dan?
Je moet volgens Balkenende om te beginnen niet gaan zwabberen. In een vorig politiek leven zou hij hebben gezegd niet gaan draaien. “Als je de ene keer elektrische auto’s subsidieert en die subsidie daarna weer intrekt, zoals in Duitsland en deels in Nederland, dan zorgt dat voor wantrouwen. Zelfde met zonnepanelen: eerst worden mensen met veel geld overgehaald en daarna is de pot opeens leeg.”
Behalve een consistente lijn wil hij ook meer innovatie. Het nieuwe verhaal is een nieuw economisch plan, waarbij Europa voorop loopt en de standaarden zet. Goede voorbeelden zijn al de onlangs gepresenteerde AI-wet waarbij Europa regels stelt voor het gebruik van kunstmatige intelligentie, maar ook de koolstofbelasting (Cbam) aan de grens, waardoor bedrijven die CO2 uitstoten en producten exporteren naar de EU, daar extra voor moeten betalen.
Waarom dan toch een nieuw plan?
“Europa is de afgelopen tien jaar van crisis naar crisis gehold. Elke keer probeerden we er het beste van te maken. Heel pragmatisch, maar dat is niet de dynamiek die je nodig hebt om het tegen de Verenigde Staten en China op te nemen”, aldus Balkenende. Er zijn twee mogelijkheden, zo schrijft hij in het boek (samen geschreven met Govert Buijs). “Een brexit, nexit, frexit noem maar op. Maar dat is onzin. Lost niks op, je hebt elkaar nodig. Dus werk nou samen aan dat nieuwe verhaal. Waar halen we de grondstoffen vandaan? Hoe gaan we verder met de GreenDeal? Er is visie nodig op alle fronten, dus van leiders, presidenten, Eurocommissarissen, maar ook van ondernemers die het voortouw nemen en inspelen op de nieuwe economische situatie. Geloof me het is tijd voor een radicale veranderen. Dit is een soort nieuwe industriële revolutie.”
En leiders moeten daar voor gaan staan, want verandering doet altijd pijn: “Nederland kan het niet alleen, maar ook Duitsland of Frankrijk kan het niet alleen. We moeten met elkaar kiezen. Kijk naar China daar hebben ze van de elektrische auto’s en al eerder zonnepanelen een prioriteit gemaakt. En wat zie je? Ze overspoelen nu de markt met hun goedkope elektrische auto’s. Dat kunnen wij ook. Geef de interne markt een opfrisbeurt, maak het socialer en ecologischer.”
Wie moet het doen?
Het is de tijd dat in Brussel iedereen kijkt naar het nieuwe werkprogramma van de Europese Commissie. “Nu is wel het moment. Er komen verkiezingen aan voor het Europees Parlement, daarna komt er een nieuwe Europese Commissie, allemaal kansen om te veranderen.” Het woord strategische autonomie valt dan ook al snel in Brussel. Balkenende vindt dat geen verkeerd begrip. “We weten niet hoe het in Amerika afloopt, kan Biden zijn of Trump. Maar wie het ook wordt, we hebben behoefte aan een scherpe geopolitieke analyse waar we staan als Europa. Dan helpt het als je een nieuw verhaal hebt. Wat hebben we gemeenschappelijk? Want we hebben elkaar nodig in de Europese Unie.”
Zelf wil hij vooral als denker en aanjager actief zijn. De actieve politiek ligt achter hem. Hij wil geen namen noemen, maar is onder de indruk van mensen als Macron die een verhaal houdt over de toekomst. Over Duitsland heeft hij zorgen; Merkel had een verbindende eigenschap, maar die is vertrokken. Duitsland moet weer innovatief moet zijn. En hij is onder de indruk van Roberta Metsola. Hij heeft zijn boek ook aan haar aangeboden. “Ze hield een enorm bevlogen verhaal over de toekomst van Europa. Dat soort mensen hebben we nodig.” Hij houdt van mensen die met passie bezig zijn. Tot slot geeft Balkenende drie punten mee waar het nieuwe Europese verhaal in ieder geval aan moet voldoen:
- Het moet innovatiever
- Een goed rechtssysteem, geen corruptie, betrouwbaar
- Inclusief. We laten niemand achter en de opbrengsten moeten niet bij de elite in hun zakken terecht komen.
