Als Polen een goed rapport krijgt van de Europese Commissie, dan stemt het kabinet in met het schrappen van de Europese strafprocedure tegen het land. Dat schrijft minister van Buitenlandse Zaken Hanke Bruins Slot in een brief aan de Tweede Kamer. “Het kabinet steunt de ambities van Polen om de rechtsstaat te herstellen, en zal de Commissiebeoordeling zorgvuldig gaan bestuderen”, valt te lezen.
Vorige week nog kondigde de Europese Commissie onverwacht aan dat het de Artikel 7-strafprocedure tegen het land stop wil zetten. Volgens de Commissie is er geen risico meer dat de Poolse rechtsstaat nog verder wordt aangetast. Volgende week dinsdag moeten de ministers van Buitenlandse Zaken daar in Brussel mee instemmen.
Vrije pers monddood
Onder de vorige regering van de partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) brokkelde de Poolse rechtsstaat af. Rechters konden niet langer onafhankelijk werken en de vrije pers werd monddood gemaakt. Uiteindelijk maakte Polen het in 2016 zo bont dat de toenmalige Eurocommissaris voor Rechtsstaat Frans Timmermans een Artikel 7-strafprocedure startte tegen het land.
Abonneer je nu op de nieuwsbrief Democratie & Rechtsorde
De procedure was vooral symbolisch. Polen had er zijn stemrecht in de Raad van Ministers mee kunnen verliezen, maar door een veto van Hongarije, het enige land waartegen dezelfde procedure loopt, kwam het nooit zo ver. Wel moest Polen regelmatig in Brussel verslag uitbrengen over de deugdelijkheid van zijn rechtsstaat.
Nieuwe democratische wind
Maar de nieuwe premier Donald Tusk wist in december 2023 het tij te keren. De voormalig voorzitter van de Europese Raad kwam met een bonte coalitie van liberalen, conservatieven en groenen opnieuw aan de macht. Tusk maakte van het herstel van de relaties met Brussel zijn speerpunt.
De kersverse premier stak meteen de handen uit de mouwen en kwam midden februari met een actieplan dat de Poolse rechtsstaat moet herstellen. Daarbij gaat het onder meer over stevige hervorming van het Poolse Grondwettelijk Hof. Onder het bewind van PiS kreeg de regering inspraak in de benoeming van rechters. Dat leidde tot absurde situaties waarbij PiS-rechters bijvoorbeeld eenzijdig uitriepen dat het Poolse recht boven het Europese recht staat.
Het plan van Tusk moet indruk gemaakt hebben in Brussel. Dezelfde maand nog reageerde de Commissie dat het de 137 miljard euro, die gereserveerd was voor Polen in het coronaherstelfonds, zou vrijgeven. De Commissie had het geld eerder geblokkeerd wegens wederom zorgen over de rechtsstaat.
Niet te hard van stapel lopen
Wel blijft het koffiedik kijken of de negen wetten uit Tusks actieplan daadwerkelijk de finish bereiken. De Poolse president Andrzej Duda, voormalig PiS-lid, heeft vetorecht. Pas in mei 2025 vinden opnieuw presidentsverkiezingen plaats.
Het kabinet roept de Commissie dan ook op om te controleren of alle plannen “effectief en duurzaam worden geadresseerd”. Lees: verkoop de huid niet, voordat je de beer geschoten hebt.
