Met het overlijden van Paus Franciscus verliest de wereld niet alleen een religieus leider, maar ook een uitgesproken pleitbezorger van menswaardig migratiebeleid. Zijn pontificaat werd gekenmerkt door herhaalde oproepen tot solidariteit met vluchtelingen en kritiek op het harde Europese grensbeleid.

Al in 2013, enkele maanden na zijn benoeming tot paus, koos Franciscus ervoor om als eerste officiële bezoek naar het Italiaanse eiland Lampedusa te gaan – symbool van de vluchtelingencrisis in Europa. Daar gooide hij een krans in zee ter nagedachtenis aan de duizenden migranten die de oversteek over de Middellandse Zee niet overleefden. Tijdens de mis veroordeelde hij, prekend vanaf een geïmproviseerd altaar, gemaakt van de overblijfselen van een gestrande migrantenboot, “globalisering van onverschilligheid” tegenover vluchtelingen.

Menselijk afval

In 2016 bracht hij een bezoek aan het Griekse eiland Lesbos, opnieuw een brandpunt in de migratiecrisis. De paus herinnerde vluchtelingen eraan dat ze niet alleen zijn en nam zelfs drie Syrische gezinnen mee terug naar het Vaticaan om hen daar onderdak te geven. 

De paus schroomde niet om zich in politieke discussies te mengen. Zo pleitte hij voor een “uitbreiding van de reguliere migratiekanalen” en voor “buitengewone regularisatie voor gezinnen”. In plaats van vluchtelingen als “menselijk afval” te behandelen, moest Europa volgens hem een “interculturele samenleving” opbouwen waarin steden gekenmerkt worden door gastvrijheid en diversiteit. Hij uitte kritiek op het Europese beleid dat bevordert om migranten terug te sturen onveilige landen als Libië. De detentiecentra daar noemde hij zonder omwegen “echte concentratiekampen”.

Onvoldoende bewust

Tijdens een bezoek aan Marseille in 2023 sprak de paus opnieuw klare taal: “Zij die hun leven riskeren op zee, vallen niet binnen, maar zoeken gastvrijheid,” zei hij tijdens een bijeenkomst van bisschoppen en jongeren. Hij pleitte voor een pan-Europees migratiebeleid dat migratie niet als noodsituatie, maar als realiteit van onze tijd erkent. “De Middellandse Zee, onze gemeenschappelijke zee, mag geen kerkhof van waardigheid worden,” waarschuwde hij.

De inmenging van de paus in de politiek werd niet door iedereen op prijs gesteld. Zo beschuldigde de Franse politicus Jordan Bardella, voormalig Europarlementariër en huidig leider van het uiterst rechtse Rassemblement National, de paus ervan zich onvoldoende bewust te zijn van het immigratieprobleem, dat volgens hem Europese steden zou “ontwrichten”. Bardella verwees liever naar de “wijsheid” van Paus Franciscus’ voorganger, die benadrukte dat het een recht van staten is om hun grenzen te bewaken.