De hoogleraren, onder wie de Nederlander John Morijn (Rijksuniversiteit Groningen), zijn door de groene fractie in het Europees Parlement gevraagd op een rij te zetten wat de Europese rechtsstaatregels betekenen voor Hongarije. Ze constateren dat als de Europese Unie haar eigen regels wil naleven, honderd procent van de EU-fondsen voor Hongarije moet worden stopgezet. Dat is de enige manier om zeker de zijn dat er goed wordt omgegaan met Europees geld. Dat klinkt radicaal. Maar, zegt Morijn: “Wij zeggen niks controversieels, wij zeggen hoe de regels toegepast moeten worden”.

Hongarije als schoolvoorbeeld

De Hongaarse rechtsstaat is al jaren een punt van zorgen en kritiek in Brussel. Er is daarom een nieuwe maatregel ontwikkeld, het rechtsstaatmechanisme, waarmee Europees geld kan worden ontzegd als een land de eigen rechtsstaat onvoldoende beschermt. Zowel het Europees Parlement als Hongarije stapten vorig jaar vanwege die maatregel naar de rechter. Het Europees Parlement wilde de Europese Commissie tot actie manen, terwijl Hongarije samen met Polen tegen de maatregel protesteerde. Het Europees Hof oordeelde: geldstromen mogen gewoon worden stopgezet als de boel niet op orde is.

En die geldstromen moeten niet een beetje worden stopgezet, maar helemaal, legt John Morijn uit. Het gaat namelijk mis in Hongarije, op vier fronten. Europees geld dat het land binnenkomt, wordt niet volgens de regels gecontroleerd: de controleurs zijn niet onafhankelijk, maar worden door premier Orbán aangestuurd. Er is ook geen onafhankelijke openbare aanklager. Van onafhankelijke rechtspraak is ook geen sprake. En aanbesteding gebeurt in veel gevallen “niet openbaar, maar onderhands. Dat klopt dus ook niet”.

Volgens Morijn en zijn collega’s is Hongarije een “schoolvoorbeeld van een land waar de Europese geldstromen honderd procent moeten worden stopgezet”. Hij benadrukt wel: die conclusie is niet bedoeld als sanctie of straf, het is een “maatregel die een boekhouder ook zou nemen.” Als er iets niet klopt in de boeken, moet dat worden opgelost. Hongarije zou het geld dan gewoon weer krijgen zodra die problemen zijn opgelost.

Volgende vraag

In Polen staat de rechtsstaat ook op wankele fundamenten. Maar een volledige ontzegging van Europees geld is daar minder waarschijnlijk, stelt Morijn. De rechtspraak is in Polen weliswaar niet onafhankelijk, maar er is niet, zoals in Hongarije, sprake van grootschalige fraude met Europees geld.

Nederlandse Europarlementariërs, onder wie Thijs Reuten (PvdA), Malik Azmani (VVD) en Tineke Strik (GroenLinks) sluiten zich aan bij de conclusie van de drie hoogleraren. Of de Europese Commissie ook echt zo ver gaat om Hongarije al het Europees geld te ontzeggen, is een volgende vraag.