“Welk boek moet ik lezen om de Europese Unie beter te begrijpen?” Het is een vraag die je als bewoner van de Brusselse bubbel gesteld wordt wanneer je deze zomer in contact komt met de rest van de samenleving. Hoewel er geen gebrek is aan Europees studiemateriaal, zullen 500 pagina’s over comitologie waarschijnlijk meer kwaad dan goed doen. Een beter alternatief: een satirische whodunit met de Europese wijk en haar bewoners als decor.

Bonte verzameling

Robert Menasses roman De hoofdstad biedt een inkijk in het reilen en zeilen van de Europese Unie. Het boek, dat in 2017 de Duitse Boekprijs won, volgt een bonte verzameling personages in Brussel die op verschillende manieren verbonden zijn met de EU-bureaucratie.

Centraal staat een jubileumproject van de Europese Commissie, bedoeld om het imago van de instelling op te poetsen. Fenia Xenopoulou, een ambitieuze Cypriotische ambtenaar bij het directoraat-generaal (DG) Cultuur, geeft haar ondergeschikte Martin Susman de opdracht hiervoor een groots plan te bedenken omdat ze zichzelf hier te goed voor voelt.

Parallel hieraan loopt een moordmysterie, waarbij een Brusselse politie-inspecteur op mysterieuze wijze wordt tegengewerkt in zijn onderzoek. Ook volgen we een Poolse huurmoordenaar op de vlucht, een bejaarde Holocaust-overlevende en een Oostenrijkse varkensfokker die naar Brussel komt om te lobbyen.

Lichtvoetig

Het boek heeft een losse vertelstructuur waarbij de verschillende verhaallijnen elkaar afwisselen en soms kruisen. De stijl is lichtvoetig met veel verwijzingen naar de Europese geschiedenis en cultuur. Menasse schetst met veel humor en ironie de dagelijkse bekommernissen en machtsspelletjes van de Europese ambtenaren. Tegelijkertijd roept hij fundamentele vragen op over de toekomst van Europa en de rol van nationalisme. 

De auteur is een scherp observator van de Europese bureaucratie. Hij weet de typische vergadercultuur en het Brusselse jargon treffend te parodiëren. Een voorbeeld: een varken valt eigenlijk onder drie verschillende DG’s. Leeft het nog, dan moeten we bij Landbouw zijn, als worst zwaait Interne Markt de plak en als worst die naar China wordt gestuurd is Handel aan zet. Het zijn deze constructies die de fundamenten vormen voor Menasses kafkaiaanse komedie.

Politieke boodschap

Toch is het nooit platte satire – Menasse heeft duidelijk sympathie voor het Europese project en de mensen die er met toewijding aan werken. Een terugkerend thema is de spanning tussen het nobele ideaal dat aan de kern van de EU ligt en de vaak banale realiteit van lobbywerk en carrière maken. 

Hoewel De hoofdstad in de eerste plaats een roman is, schuilt er ook een duidelijke politieke boodschap in. Menasse pleit voor een eengemaakt Europa zonder soevereine lidstaten en waarschuwt voor de gevaren van herlevend nationalisme. Tegelijkertijd is de auteur kritisch op de huidige structuur van de EU, waarbij nationale belangen vaak de overhand hebben. Daarom pleit hij voor een sterkere rol voor de Europese Commissie. 

De hoofdstad is een ambitieus boek dat de complexiteit van de hedendaagse Europese politiek weet te vangen in een levendige en toegankelijke vorm. Het is zowel een vermakelijk kantoorverhaal als een serieuze reflectie op de toekomst van Europa. Menasse slaagt erin om abstracte politieke kwesties te vertalen naar herkenbare menselijke dilemma’s. Een aanrader voor nieuwsgierigen die hun eerste contact zoeken met de wondere wereld van de Europese politiek, én voor Bubbelbewoners die een spannend boek aan het zwembad willen, maar hun werk niet kunnen loslaten.