De EU-lidstaten geven een klap op een drietal voorstellen van de Europese Commissie die een paar maanden geleden nog ondenkbaar zouden zijn geweest. Waar minister van Energie Rob Jetten het vorige crisisoverleg met zijn Europese collega’s liet schieten, is hij nu wel van de partij.

Besparen en belasten

Het eerste besluit is de verplichting die voor de hele Europese Unie gaat gelden om op de piekuren minimaal tien procent stroom te besparen. Juist het afvlakken van de pieken levert een onevenredig grote besparing op van het gasverbruik.

De twee andere besluiten gaan om geld. Energiebedrijven moeten een deel van de enorme winsten die ze dankzij de spanning op de energiemarkten maken op de winning van olie en gas, afstaan. Brussel noemt het geen belasting, maar spreekt liever over een ‘solidariteitsbijdrage’. Het geld wordt herverdeeld en dient om de energierekening van burgers omlaag te krijgen.

Dat is ook het doel van wat in ambtelijk jargon de inframarginale cap heet. Dat is een heffing op de winsten van energiebedrijven die hun stroom produceren met iets anders dan aardgas. Omdat de prijs van gas de prijs van stroom bepaalt, maken wind-, zonne- en kernenergiebedrijven op dit moment volgens functionarissen in Brussel ‘onrechtvaardig’ veel winst. Ook het geld dat met deze heffing binnenkomt, moet ten goede komen aan de burgers.

Volgens een hoge EU-diplomaat lijkt het er op de vooravond van de vergadering op dat deze voorstellen van de Commissie er zonder veel discussie door komen. Daarmee zijn de plannen direct wet. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen heeft namelijk besloten dat, gezien de noodsituatie waarin veel lidstaten verkeren, het Europees Parlement er niet over zal stemmen. Het Europees Verdrag staat dat in uitzonderingsgevallen toe.

De solidariteitsbijdrage is een relatief eenvoudige maatregel om uit te voeren. Anders ligt dat voor de inframarginale cap. Al weken klinkt in Den Haag de waarschuwing dat gezien de complexiteit van de Nederlandse energiemarkt, waar vele tientallen bedrijven op actief zijn, het bijna onmogelijk is om te bepalen aan wie de heffing wel of niet moet worden opgelegd.

Dat is een groot risico voor de begroting. Het geld dat de heffing moet gaan opleveren, heeft immers al een bestemming. Minister van Financiën Sigrid Kaag wil het prijsplafond dat het kabinet op Prinsjesdag aankondigde ermee betalen.

Brainstormen over wat nog meer kan 

Als de formele besluiten eenmaal genomen zijn, staat een brainstormronde op de agenda over wat er nog meer mogelijk is om de energiemarkt onder controle te krijgen. Het lijkt erop dat er steeds meer steun is om als volgende stap een plafond in te stellen op de inkoopprijs van Russisch gas. 

Weliswaar is het belang van de import uit Rusland voor de Europese Unie als geheel niet meer zo belangrijk, toch zijn enkele landen in Oost-Europa nog steeds erg afhankelijk van de leveringen uit het oosten. Die zullen zich verzetten tegen een prijsplafond uit angst dat president Poetin dat zal aangrijpen om de levering te staken.

Ook wordt gesproken over het gezamenlijk inkopen van aardgas en vloeibaar gas (lng) op de wereldmarkt. Het stoort Europese politici tot op het hoogste niveau dat Europese landen en bedrijven tegen elkaar opbieden om leveringen uit het Midden-Oosten en Amerika hun kant op te krijgen. Dat onderlinge Europese gevecht op de wereldmarkt is volgens hoge EU-diplomaten de reden dat de gasprijs in Europa zo veel hoger ligt dan in de rest van de wereld.

Het alternatief dat veel besproken wordt, is om de inkoop op enige wijze te coördineren. Een variant die rondgaat is dat de EU voor de hele unie het vloeibare gas (lng) inkoopt en vervolgens verdeelt onder de lidstaten. Maar ook andere manieren van onderlinge afstemming zijn denkbaar, bijvoorbeeld gezamenlijk onderhandelen zonder een gecentraliseerde inkoop.

Duidelijk is dat Nederland voorstander is van een poging om de prijs die Europese landen op de wereldmarkt betalen omlaag te krijgen. Het eenzijdig afkondigen van een maximumprijs, wijst Den Haag af. Het gezamenlijk gaan praten met een land als Noorwegen, zou ons land wel zien zitten.

Altijd op de hoogte blijven van Nederlandse en Europese ontwikkelingen op het gebied van energie? Neem een abonnement op onze nieuwsbrief Klimaat & Energie.