“We staan er slecht op in Brussel,” constateert Eddy van Hijum, Tweede Kamerlid voor NSC. Het is 15 februari, de procedurevergadering voor de commissie Europese Zaken is net van start. Zoals elk kwartaal heeft de minister net medegedeeld hoe het gaat met het invoeren van nieuwe Europese regels. Wetten die in Brussel worden gemaakt, moeten worden omgezet in Nederlandse wetgeving. Zoals ook elk kwartaal: er zijn een hoop deadlines gemist. 

Die achterstallige wetsinvoeringen zijn een Haagse wetmatigheid, voor de meeste politici en ambtenaren niet iets om nog de wenkbrauwen bij op te trekken. Maar Eddy van Hijum, rechterhand van Pieter Omtzigt, wordt er onrustig van in de procedurevergadering. Het lijkt haast een soort nieuwkomersverbazing, al is Van Hijum al eerder Kamerlid geweest. 

“Voorzitter, uit interesse”, vraagt hij, “als je een verantwoordelijkheid voelt voor zulke onderwerpen”, een gevoel dat volgens hem ontbreekt bij het kabinet, “is er niet een bewindspersoon die we hierop kunnen aanspreken?” Het korte antwoord: alle bewindspersonen zijn erop aan te spreken, elk ministerie heeft wel Europese richtlijnen om te zetten.

Samenlopen van omstandigheden

Maar hoe gebeurt zoiets eigenlijk? Waarom is het overnemen van Europese regels niet een routineklus? 

Dat blijkt een moeilijk te beantwoorden vraag. Vorige week nog deelde staatssecretaris Aukje de Vries (Financiën) een onderzoek met de Kamer, naar de vertraging van het overnemen van zo’n Europese regel, de accijnsrichtlijn. In september 2022 was al geconstateerd: het duurt te lang, de deadline voor het overnemen van de nieuwe wet was niet gehaald. Toen is ook bedacht: laten we maar eens onderzoeken hoe dat komt. 

Onderzoekers van de Rijksorganisatie voor Ontwikkeling, Digitalisering en Innovatie hebben ambtenaren geïnterviewd, papieren sporen nagelopen en hebben zo de boel gereconstrueerd. Waarom was die deadline weer onmogelijk gebleken?

Nu, anderhalf jaar later, is dat onderzoek rond. De hoofdconclusie, zo schrijft staatssecretaris De Vries vorige week aan de Kamer, is dat er sprake is geweest van een “samenloop van omstandigheden”. Het gebeurt weleens vaker dat samenlopen van omstandigheden tot problemen leiden, daar moest eens paal en perk aan worden gesteld.

Een tweede hoofdconclusie: “de vertraging staat niet op zichzelf”.

Samen oplopen

Hier en daar is er dus ruimte voor verbetering, geven de onderzoekers mee. Zo is het bijvoorbeeld slim om tíj́dens de onderhandelingen in Brussel “(expliciet) rekening te houden met de impact op de uitvoering.” Een andere aanbeveling: “versnel het proces van informatiedeling en loop samen op”. Samen oplopen, altijd goed. 

Het lijkt allemaal technisch, vertraagde implementatie van Europese richtlijnen. Dat is het ook. En toch heeft het concrete gevolgen, die gaan verder dan een vervelende slepende deadline voor ambtenaren. De helft van de Europese regels worden te laat omgezet in Nederlandse regels, concludeerde Follow the Money eind 2022. Eerder, in 2008, kwam ook de Algemene Rekenkamer tot de conclusie dat Nederland veel te traag is met het overnemen van Europese afspraken. Zo kan het bijvoorbeeld gebeuren, schrijft FTM, dat klokkenluiders in Nederland veel minder goed beschermd zijn dan in de rest van de EU, alleen vanwege achterstallig wettenonderhoud.

Er blijkt nog een andere oorzaak te zijn dan het samenlopen van omstandigheden. Aan Follow the Money lieten ministeries samen weten dat bij het overnemen van Europese regels ook een “gebrek aan prioriteit” speelt, zowel bij de departementen als in de Tweede Kamer. Daar heeft Van Hijum geen last van.