Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA) maakt zich zorgen. Het cordon sanitaire, de afspraak om niet samen te werken met radicaal-rechtse fracties, is voor het eerst doorbroken. De christendemocratische EVP, waar CDA, NSC en BBB bij zitten, stemde in met de amendementen over de EU-begroting die Europarlementariërs van de radicaal-rechtse Duitse AfD-partij hadden ingediend. Ook Europarlementariër Raquel García Hermida – Van der Walle (D66) vindt de houding van de christendemocratische fractie (EVP) lastig te begrijpen. Toch is het cordon sanitaire nog lang niet gesneuveld, stelt PVV-Europarlementariër Auke Zijlstra. “Ik word er bijna dagelijks mee geconfronteerd.”
De saaie begrotingsonderhandeling
Het Europees Parlement stemde woensdag over de EU-begroting van 2025. Daarin staat waaraan Europarlementariërs het komende jaar geld uit willen geven en waaraan niet. De bedragen zijn nu vastgelegd, maar tijdens de stemming over de uitleg en de motivatie van de bedragen liep het mis.
De radicaal-rechtse fractie Patriotten voor Europa (PvE), waar de PVV bij is aangesloten, en de eveneens radicaal-rechtse fractie Europa van Soevereine Naties (ESN), dienden een aantal amendementen in. Deze fracties willen extra geld beschikbaar stellen voor de Europese kust- en grenswacht Frontex, maar ook voor de bouw van grenshekken. Ook willen ze de mogelijkheid van zogeheten terugkeerhubs verkennen. De amendementen kregen niet alleen steun van radicaal-rechts, maar ook van de christendemocratische fractie. Ook CDA, BBB en NSC stemde voor de amendementen van ESN.
De christendemocraten vormen al jaren een soort informele coalitie met andere fracties in het midden. Denk aan de liberalen van Renew, met VVD en D66, en de sociaaldemocratische S&D-fractie (met PvdA). Deze fracties spraken af niet met radicaal-rechts samen te werken: het cordon sanitaire.
Het einde van een tijdperk?
Europarlementariër Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA) legt het uit aan zijn volgers op X. “Een belangrijk onderdeel van het cordon sanitaire is dat amendementen van extreemrechts niet op inhoud worden beoordeeld, maar altijd weg worden gestemd.” De christendemocratische fractie heeft het cordon sanitaire dus verbroken, stelt de aanvoerder van de Europese Groenen. Net zo verbijsterd is Raquel García Hermida – Van der Walle (D66). “Wij vinden het afschuwelijk”, zegt ze. Niet alleen omdat ze de voorstellen over grenshekken pure symboolpolitiek vindt, maar ook omdat er afspraken gemaakt waren met de christendemocratische fractie. “Wij hadden een compromis met de middenpartijen”, legt de D66-Europarlementariër uit. “En dan gaan ze tijdens de stemming amendementen van AfD steunen.” Bestaat het cordon sanitaire nog wel, vragen de middenpartijen zich af.
Ook binnen de christendemocratische fractie zelf wordt die vraag gesteld. Er zou flinke discussie zijn geweest bij een besloten vergadering. Een deel van de christendemocraten wil zich streng aan het cordon sanitaire houden. Denk aan de Belgische CD&V-Europarlementariërs, die ook in eigen land niet met radicaal-rechts willen samenwerken. Zij stemden bij de voorstellen over grenshekken tégen de fractielijn van de christendemocratische EVP-fractie in. Maar anderen zien het anders. “Als ik een schnitzel bestel en achter mij in de rij staat een fascist die daarna ook een schnitzel bestelt, ben ik dan een fascist?” zou de Oostenrijkse Lukas Mandl zich hardop afgevraagd hebben tijdens de vergadering. Nee, was zijn antwoord.
“Hou er rekening mee dat het een nieuw parlement is”, zegt een bron binnen de christendemocraten. Partijen links van de EVP hebben aan zetels verloren terwijl rechts aan zetels won. “Het midden ligt niet meer op dezelfde plek.” Volgens de christendemocraat wil de EVP best een brede pro-Europese coalitie bouwen. “Maar dan moet links wel een beetje onze kant op komen, in plaats van iedereen extreem rechts noemen.”
Cordon sanitaire verdwijnt niet zomaar
Maar wie weet beter of het cordon sanitaire nog bestaat dan zij die buitengesloten worden? “Ja, het cordon sanitaire bestaat nog steeds”, zegt PVV-Europarlementariër Auke Zijlstra. Hij krijgt er dagelijks mee te maken. Het cordon sanitaire beperkt niet alleen stemgedrag over EU-wetgeving, maar speelt ook een rol bij de verdeling van sleutelposities in het Europees Parlement. We worden nog steeds uitgesloten bij onderhandelingen over bestuurlijke posities”, stelt Zijlstra. “We worden ook niet geaccepteerd als hoofdonderhandelaar bij nieuwe wetgeving.”
Zijlstra ziet de steun van de christendemocraten voor voorstellen van radicaal-rechts dan ook niet als een doorbraak van het cordon sanitaire, maar meer als een vorm van opportunisme. “In het openbaar willen de christendemocraten de waardering van links bewaren, maar ze willen wel een rechts resultaat hebben.” Dat is niet alleen Zijlstra opgevallen. Bronnen binnen de liberale en sociaaldemocratische fracties spreken al weken over de veranderde houding van de christendemocratische EVP sinds de verkiezingen. Waar de EVP voorheen nog afhankelijk was van de steun van de middenpartijen, kan die steun nu ook aan de rechterkant worden gevonden. En die steun van rechts zoeken ze ook steeds meer op.
Koorddansen
Maar die steun ook aan de rechterkant zoeken, loopt niet altijd even goed af. Dat bleek tijdens de stemming over de EU-begroting. Bij zo’n stemmingsronde stemt het Parlement eerst over zogenaamde amendementen. Dat zijn voorstellen om kleine delen van de tekst aan te passen. Daarna stemt het Parlement over de gehele tekst, met de kleine aanpassingen.
De EVP steunde niet genoeg voorstellen van radicaal-rechts om ook de steun de Europese en Soevereine Naties (ESN) en de Patriotten (PvE) op de gehele tekst te krijgen, maar steunde wel net genoeg voorstellen van radicaal-rechts om de steun van de liberalen, de socialisten en de Groenen te verliezen.
Uiteindelijk kon de gehele tekst, inclusief de verhoging van het budget, maar ook de financiering voor grenshekken, alleen op de steun van de christendemocratische EVP en de conservatieve fractie ECR rekenen. Er is dus geen uitleg van het budget aangenomen. Dat betekent dat het Europees Parlement met de EU-landen moet onderhandelen, terwijl het op papier niet kan verklaren waarom er nu veel of weinig geld in een bepaald fonds moet zitten.
Circus Luxembourg
Zijlstra (PVV) kijkt in ieder geval met plezier toe hoe “de hele circustent instort”. Ook zijn fractie in het Parlement steunde de uiteindelijke uitleg van de EU-begroting niet. Ondanks de kleine overwinningen op voorstellen over grenshekken en terugkeerhubs ging het voor de PVV en hun collega’s niet ver genoeg. Zijlstra diende weken geleden al amendementen in om de begroting te verlagen of in ieder geval meer geld uit te geven aan grensbewaking. “We werden toen consequent genegeerd”, zegt hij.
Eickhout en Hermida – Van der Walle kijken hoopvol naar de toekomst. Fracties in het midden steunden de begrotingsuitleg niet. “De christendemocraten weten nu dat als zij ervoor kiezen om met radicaal-rechts mee te stemmen, ze het deksel uiteindelijk op de neus krijgen”, zegt Eickhout. Maar of de christendemocratische EVP-fractie het ook zo ziet, moet nog blijken.