Het doel van de historische stap is om zo snel mogelijk de energieprijzen te verlagen of om in ieder geval burgers die de gas- en elektriciteitsrekening niet meer kunnen betalen te ontlasten.
Ambtenaren van de Europese Commissie werken de klok rond om de historische ingreep op de vrije energiemarkt zo snel mogelijk af te krijgen. Morgen vergaderen de lidstaten over de geplande noodmaatregelen. Energieminister Rob Jetten is niet van plan te komen en stuurt zijn staatssecrtaris. Aanstaande dinsdag al wil Commissievoorzitter Ursula von der Leyen ze officieel bekendmaken.
Volgens een ontwerpwetsvoorstel dat circuleert in Brussel en in handen is van deze site, komt er een prijsplafond voor stroom die wordt opgewekt met iets anders dan gas (zoals windmolens, zonnepanelen, kern- kolencentrales). Dergelijke energieproducenten verdienen goudgeld op het moment. Want: hun productiekosten zijn niet gestegen door de crisis, terwijl de verkoopprijs van hun stroom gewoon meestijgt met de prijs voor stroom die wordt opgewekt met aardgas.
Extreme winsten afgeroomd
Alles wat die bedrijven meer verdienen dan 200 euro per megawattuur moeten ze inleveren bij de staat. Het gaat daarbij om veel geld: de marktprijs voor een megawattuur ligt momenteel op ongeveer 350 euro en stond kortgeleden zelfs op 700 euro.
Bedrijven mogen daarvan dus slechts 200 euro houden. De rest kunnen de lidstaten volgens het wetsvoorstel waarover nu gesproken wordt gebruiken om de lasten voor burgers met lage inkomens te verlichten. In dit plan worden de consumentenprijzen dus niet direct verlaagd, maar kunnen burgers die in de financiële problemen zitten via een omweg gecompenseerd worden.
Volgens een hoge diplomatieke bron bij de Europese Unie is er onder de lidstaten inmiddels brede steun voor dit voorstel. Morgen komt het ter sprake bij een ingelaste vergadering van de Europese ministers van Energie. De Nederlandse minister Rob Jetten laat bij die bijeenkomst vooralsnog verstek gaan. Hij zegt de wekelijkse ministerraad in Den Haag niet te kunnen missen en stuurt staatssecretaris Hans Vijlbrief.
Formeel nemen de lidstaten morgen volgens dezelfde EU-bron geen besluit. De bijeenkomst is vooral bedoeld voor de Europese Commissie om te horen hoe de lidstaten denken over het marktingrijpen. Toch zijn de voorstellen al in een vergevorderd stadium en moeten dus begin volgende week al af zijn.
Naast het afromen van de overwinsten bij elektriciteitsproducenten wil de Europese Commissie lidstaten die dat willen ook toestemming geven om de consumentenprijzen met subsidies kunstmatig te verlagen. Daarnaast komt er de verplichting om 10% te besparen op het nationale stroomverbruik. Het eerste idee steunt Nederland niet. Het tweede wel.
Geopolitiek denken in plaats van marktdenken
De ingreep op de elektriciteitsmarkt is een keerpunt in het denken van de Europese beleidsmakers. Decennia draaide in Brussel alles om het liberaliseren van markten. Nu maakt de oorlog in Oekraïne duidelijk dat de vrije markt niet zaligmakend is.
Het ingrijpen is daarmee een uiting van de wens van de Europese Commissie om van de Europese Unie een geopolitieke macht te maken, zegt Europarlementariër Esther de Lange. Dat de energievoorziening geen overheidstaak meer is, maar wordt beheerd door internationale commerciële bedrijven maakt ons kwetsbaar. Nu pakt Brussel, in haar woorden, ‘de rafelranden van de vrije markt aan’.
“Nederland heeft het meest vergaand geliberaliseerd. Er zijn veel internationale bedrijven actief. Ook de infrastructuur staat op afstand van de overheid”, zegt De Lange. Het is volgens haar om die reden dat de Nederlandse regering meer moeite lijkt te hebben dan regeringen in andere landen om de draai te maken. Ingrijpen staat voor Nederland verder af van hoe we hebben geleerd te denken over de rol van de staat in de samenleving.
Europees Parlement buiten spel
Om de maatregelen snel in te laten gaan, wil de Europese Commissie gebruikmaken van een noodprocedure. Op basis van een speciaal artikel uit het Europees Verdrag is het in bijzondere omstandigheden mogelijk om buiten het Europees Parlement tot wetgeving te besluiten. Van die procedure wil de Commissie nu gebruik maken.
Ironisch is dat Commissievoorzitter Von der Leyen volgende week uitgerekend in het gebouw van het Europees Parlement in Straatsburg haar persconferentie gepland heeft om de definitieve voorstellen te presenteren.
De fractievoorzitter van de Europese Christendemocraten Manfred Weber is niet blij met de gang van zaken, maar lijkt er tegenover de Brusselse pers ook begrip voor te hebben. Hij verwijst naar de noodsituatie waar het continent in verkeert en zegt dat ook zonder formele vergaderingen er achter de schermen veel contact is tussen volksvertegenwoordigers en leden van de Europese Commissie. “Het besluit wordt niet genomen zonder betrokkenheid van het Parlement”, zegt Weber.
Abonneer je op onze wekelijkse nieuwsbrief Klimaat & Energie
