De Hongaarse premier Viktor Orbán ging dwarsliggen toen Europa een volledige olieboycot wilde instellen als onderdeel van de sancties tegen Rusland, het Bulgaarse parlement blokkeerde de toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en ook Polen dreigt geregeld met een veto tegen Europese plannen rond rechtsstaat en herstelbetalingen. Kortom: steeds weer wordt besluitvorming op Europees niveau vertraagd of geblokkeerd door het vetorecht. Vetorecht betekent dat één EU-lidstaat besluitvorming kan blokkeren als het land niet akkoord gaat. Weg met dat vetorecht, zei premier Mark Rutte met zijn Spaanse collega al ruim een jaar geleden. De Italiaanse premier Mario Draghi doet er nu een schepje bovenop: “Een ruime meerderheid is goed genoeg, ook op vlak van buitenlands beleid.” Goed en wel, denkt W. Bekkers, maar hoe dan? Is hier een procedure voor en hoe waarschijnlijk is het dat die in de nabije toekomst wordt aangevangen?
Hoe zit het ook alweer?
In de Europese Raad zetelen de 27 leiders van alle Europese lidstaten. Daar zetten ze het parcours van de Europese Unie uit. Er wordt in deze instelling besloten met unanimiteit, ofwel: er wordt pas een besluit genomen als alle landen het met elkaar eens zijn. Ieder land heeft dus een vetorecht: als één lidstaat niet akkoord gaat, dan is het einde verhaal.
De Europese Raad is bijzonder omdat het als enige instelling verdragswijzigingen mag voorstellen. Die Europese verdragen vormen de ruggengraat van de Europese Unie en dus is de Europese Raad ook in staat om de bestaande afspraken rond het vetorecht, waar het zelf behoorlijk wat vertraging door oploopt, aan te passen of misschien zelfs te schrappen. Maar ook over het schrappen van dit vetorecht moeten alle EU-lidstaten het eens zijn, zonder uitzondering. Zo ontstaat er een impasse: een moeilijke situatie waarin geen vooruitgang geboekt kan worden omdat niet iedereen het met elkaar eens is.
Veto blokkeert einde veto
En hier begint het antwoord op de lezersvraag: het afschaffen – al is het waarschijnlijker dat er geen afschaffing, maar een aangepaste, alternatieve manier van besluitvorming moet komen – van het vetorecht begint met een verdragswijziging. EU-correspondent Caroline de Gruyter stelde tijdens Bureau Buitenland op NPO Radio 1 dat het een theoretisch verhaal is. Sommige lidstaten, met Italië op kop, sturen aan op een verdragswijziging.
Dat er draagvlak bestaat voor een alternatieve besluitvorming, werd ook duidelijk tijdens de Conferentie over de Toekomst van Europa. De verschillende Europese burgerpanels concludeerden namelijk dat het tijd is voor het verlaten van het vetorecht. Besluiten moet in de toekomst sneller worden genomen, zeker in crisisperiodes, was de boodschap van de Europese burger. Nu lijken Duitsland en Frankrijk, voorheen geen voorstander, zich toch langzaamaan te bedenken.
Gulden middenweg is geen gouden oplossing
Toch is het erg onwaarschijnlijk dat het vetorecht wordt afgeschaft, want het is nog altijd een belangrijk machtsmiddel voor de Europese lidstaten. Het is namelijk een instrument om de nationale belangen mee te waarborgen. Er zullen dus landen zijn (Lees: Hongarije) die de verdragswijziging die nodig is om het veto te schrappen, niet zullen goedkeuren. Wel is een mengvorm mogelijk die in de toekomst wellicht vaker kan voorkomen.
Een goed voorbeeld werd gegeven door voormalig Kamerlid Han ten Broeke (VVD) op WNL. Denk aan een situatie waarbij een plan op gang wordt getrokken met unanimiteit, bijvoorbeeld het doorvoeren van een zesde sanctiepakket tegen Rusland. Na een tijd is de termijn verlopen en moeten de plannen verlengd of aangescherpt worden. Op dat moment, zo stelt Ten Broeke, moet er gekozen worden voor een meerderheidssysteem. Landen die het dan niet zien zitten, kunnen zich terugtrekken zonder het veto in te zetten, de rest kan dan gewoon verder. Gulden middenweg als gouden oplossing? Niet echt, er zullen thema’s blijven waar de landen het niet over eens worden en waar een veto mogelijk wordt ingezet.
