Eén van de heetste hangijzers tijdens de Europese top later deze week is de EU-meerjarenbegroting. Omdat de financiële gevolgen van de pandemie en de oorlog in Oekraïne er zwaar inhakken, willen de Europese Commissie en het Europees Parlement dat de meerjarenbegroting halverwege de rit alweer wordt aangepast. De lidstaten staan niet te springen om de portemonnee te trekken.

“Geld dat we nooit terugzien”

De woordvoerders van de beoogde coalitie in de Tweede Kamer (BBB, NSC, PVV en de VVD) waren duidelijk in het Kamerdebat ter voorbereiding van de Europese top. “We geven geld dat we nooit meer terugzien,” aldus Emiel van Dijk van de PVV. “Het voorstel voor extra geld is boterzacht en betekent dat Nederland drie miljard moet overmaken. Geld dat we veel beter aan andere zaken kunnen uitgeven.”

De VVD noemde de voorstellen om de begroting te verhogen een klap in het gezicht, en NSC, met als woordvoerder oud-diplomaat Caspar Veldkamp, wil dat de Europese Commissie teruggaat naar de tekentafel. Extra geld voor Oekraïne wil hij wel, maar dat kan ook via bilaterale overeenkomsten, oftewel losse afspraken tussen 26 EU-landen als Hongarije niet mee wil doen.

Ook Gijs Tuinman (BBB) maakt zich hier hard voor: “Wij onderschrijven de noodzaak van meerjarige financiële, militaire en humanitaire ondersteuning van Oekraïne. Die dekking van 50 miljard moet uit de meerjarenbegroting komen, maar het staat lidstaten ook vrij om bilaterale steun te leveren.”

Geld gevonden tussen de lakens

Premier Rutte vertelt dat het kabinet groot voorstander is van de nieuwe 50 miljard voor Oekraïne. Maar de Europese Commissie en het Europees Parlement hebben daarbovenop ongeveer hetzelfde bedrag gevraagd voor allerlei andere zaken. En dat ziet Rutte totaal niet zitten.

“Zoek dat nou in herschikkingen binnen de bestaande begroting,” vertelt hij. “Inmiddels is die extra 50 miljard waar ze om vroegen al wel enorm gedaald. Er is ook heel veel geld gevonden in begrotingen, in allerlei linnenkasten, tussen de lakens. Weet ik veel hoe ze dat gedaan hebben, onder andere door creatief te kijken naar hoe je omgaat met de oplopende rentelasten.”

Het Nederlandse standpunt is duidelijk: het niet-Oekraïnegedeelte van het extra geld moet naar nul. “Maar als door vast te houden aan die nul de hele zaak vastloopt op de 50 miljard voor Oekraïne, dan kunnen we niet garanderen dat Nederland niet een klein beetje schade oploopt”, geeft Rutte toe.

EU-uitbreiding

Over de uitbreiding van de EU met onder meer Oekraïne is eveneens weinig enthousiasme bij de mogelijke coalitiepartners. “De PVV is groot tegenstander van uitbreiding. We moeten niet nog meer arme en corrupte landen opnemen. Ze moeten eerst aan de voorwaarden voldoen”, aldus Van Dijk. Ze voldoen nu niet aan de eisen, concludeerde hij.

Dat geluid was ook bij Nieuw Sociaal Contract (NSC) te horen. “We gaan geen concessies doen aan de voorwaarden (de Kopenhagen-criteria). We kunnen wel starten met de onderhandelingen, maar van de zeven voorwaarden, waaronder corruptiebestrijding, heeft het land aan niet alles voldaan,” concludeerde Veldkamp. Een mening die tijdens het debat werd gedeeld door BBB.

Ook de SP en de SGP vinden dat het genoeg is met de uitbreiding. “Europa moet een pas op de plaats maken. Eerst het eigen huis op orde voordat we nieuwe gasten kunnen ontvangen”, aldus Jimmy Dijk (SP).

Premier Rutte vindt wel dat nu het moment is om officieel de toetredingsgesprekken met Oekraïne te beginnen. “Dat gaat natuurlijk allemaal als een slak, de uitbreiding van de EU. En dat is maar goed ook. Als men wil, kan men nog honderd keer met unanimiteit deuren dichtgooien,” vertelt hij, verwijzend naar het feit dat per thema (corruptie, rechtsstaat, …) de lidstaten telkens opnieuw allemaal ja moeten zeggen op de vraag of Oekraïne klaar is voor lidmaatschap. “Maar ik denk echt dat het belangrijk is dat Oekraïne nu die volgende stap op het Europees perspectief gegund wordt.”

Uiteindelijk stemde een meerderheid van de Tweede Kamer in met het starten van de onderhandelingen met Oekraïne. Ook wil een meerderheid dat de humanitaire en financiële steun aan het land doorgaat.

Toekomst van Europa

Opmerkelijk is dat er wel enthousiasme is voor een Conferentie over de toekomst van Europa. Die conferentie moet dan voorstellen doen om tot een nieuw verdrag te komen.

Bij de PVV zien ze dat als mogelijkheid om onder een aantal afspraken uit te komen. “We kunnen dan afdwingen dat we een opt-out (recht om niet mee te doen) krijgen op bijvoorbeeld het gebied van migratie. Zo pakken we de controle terug,” aldus Van Dijk.

Ook de BBB wil op die manier nieuwe afspraken maken over wie waarover gaat. En ook NSC hoopt via een verdragswijziging nieuwe afspraken over een aantal opt-outs te kunnen maken.

De planning

Overigens is ook de formele agenda bekend van de Europese top. De regeringsleiders beginnen met Oekraïne, daarna de situatie Israël-Gaza, om vervolgens aan de begroting toe te komen. Over Israël-Gaza moeten we trouwens volgens Rutte geen conclusies verwachten, enkel een discussie. “Daar gaan we toch niet uitkomen. Dan is het maar het beste om niet weer vijf uur over een laatste zinnetje te doen.”

Vandaag proberen de EU-ambassadeurs al op voorhand overeenstemming over de slotconclusies te bereiken in het zogenoemde Coreper.

Meer over deze zes fases in het Europese besluitvormingsproces lees je hier.