44 Europese leiders komen vandaag samen in het eeuwenoude kasteel in de Tsjechische hoofdstad Praag om een nieuwe Europese organisatie op te richten: de Europese Politieke Gemeenschap. De groep bestaat uit de 27 staatshoofden en regeringsleiders van de EU-lidstaten, aangevuld met 14 collega’s uit Europese landen die nog geen lid zijn, of geen lid meer.
Vanaf 10 uur vanochtend praten ze over Rusland en de oorlog in Oekraïne, de energiecrisis en het gevaar dat die crisis omslaat in een echte economische crisis. Er gaat niets besloten worden vandaag. De vergadering is belangrijk om eigenlijk maar één reden: het feit dat die überhaupt plaatsvindt.
Europese symboolpolitiek
Dat het gaat om een puur symbolische bijeenkomst wordt niet ontkend door een hoge EU-diplomaat. Sterker nog: een concrete slotverklaring met echte besluiten zou “voorbijgaan aan de symboliek” van vandaag, zegt de diplomaat voorafgaand aan de oprichtingsbijeenkomst.
De kracht zit hem in het beeld: 44 leiders van democratische Europese landen die gezamenlijk op de foto gaan en laten zien dat zij allemaal de oorlog in Rusland afkeuren. Elke dag is zo’n gezamenlijke uitspraak opnieuw een belangrijke uiting, aldus de hoge diplomaat die niet bij naam genoemd wil worden.
Premier Mark Rutte is een enthousiast voorstander van de oprichting van de Europese Politieke Gemeenschap. In een debat in de Tweede Kamer op woensdagavond zei hij dat de nieuwe organisatie “grote meerwaarde” heeft.
Hij verheugt zich op het overleg met “de Europese chefs, waar ook Engeland aan tafel zit”. Inderdaad is de nieuwe Britse premier Liz Truss van de partij. En niet alleen het Brexit-land komt langs. Ook landen die eigenlijk best lid zouden kunnen zijn, maar dat niet willen (zoals Noorwegen en Zwitserland) zijn uitgenodigd. Net als kandidaat-lidstaten, waaronder Oekraïne en Turkije, en landen die nog niet zo ver zijn, zoals Georgië.
Opvallend is dat de twee Kaukasische kemphanen die steeds in nieuwe grensconflicten verwikkeld raken, nu vreedzaam aanschuiven in Praag: Armenië en Azerbeidzjan. Dat die twee landen allebei komen, deed wat wenkbrauwen fronzen in de Tweede Kamer. “Wat verbindt deze 44 landen nu anders dan dat ze allemaal op ons continent liggen?”, vroeg Kati Piri (PvdA) aan Rutte.
Dit is het begin. Maar van wat?
Contact houden lijkt de belangrijkste bedoeling. Rutte vergeleek de nieuwe Europese organisatie met de Afrikaanse Unie. Ook dat is niet veel meer dan een platform voor regeringsleiders om regelmatig de koppen bij elkaar te steken zonder al te grote concrete beslissingen te nemen.
Het is de bedoeling dat de bijeenkomst, waarvan de formule dit voorjaar is voorgesteld door de Franse president Emmanuel Macron, geen eenmalige bijeenkomst wordt. Een of twee keer per jaar zou het 44-koppige gezelschap elkaar gaan ontmoeten. De volgende vergadering moet plaatsvinden in een niet-EU-land, vindt Rutte. Opties zijn volgens hem Londen of Chisinau, de hoofdstad van Moldavië. Maar hij zei ook dat EU-lid Spanje interesse zou hebben.
Maar Rutte wil niet dat het een organisatie wordt met “zware structuren”. Het nieuwe platform voor ontmoetingen van staatshoofden en regeringsleiders lijkt vooral een oplossing voor het probleem dat instellingen als de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) onbruikbaar zijn geworden. Immers: ook Rusland is lid van die club.
“Buiten de Europese Unie en de NAVO zijn er geen plekken waar zo structureel gesproken wordt”, zei Rutte. En op basis van gelijkwaardigheid, benadrukte hij. Dus geen betutteling van Europese Unie-leden die de landen aan de rand van het continent wel even zullen uitleggen hoe de wereld werkt.
Grote afwezigen zijn Rusland en Wit-Rusland. Verbloemd zei Rutte over de reden dat die twee landen geen uitnodiging hebben gekregen dat die “wat verder afstaan van onze waarden”.
