Door: Felix Klos
Historicus en auteur van ‘Churchill’s Last Stand: The Struggle to Unite Europe’ (Bloomsbury)
De Raad van Europa werd opgericht nadat een massale publiekscampagne voor de Europese integratie was uitgemond in het Congres van Europa in Den Haag. De deelnemers aan dit congres – een selectie bekende staatslieden, industriëlen, kunstenaars, intellectuelen en vakbondsleiders – vonden één concrete conclusie van hun beraadslagingen het waard om blijvend onder de aandacht te brengen van hun regeringsleiders: een platform bijeen brengen waarop Europese landen en volkeren steeds dichter naar elkaar konden groeien, een vergadering waarin de Europese publieke opinie kon worden gehoord en gevormd.
In de zomer van 1949 was het zover: De Raad van Europa opende de deuren in Straatsburg voor de eerste sessie van de parlementaire assemblée, waar parlementariërs met hun Europese collega’s vergaderen. Binnen een jaar lukte het om te besluiten tot oprichting van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en bijgaand Hof. Het idee was revolutionair. Door het afdwingbaar vastleggen van fundamentele rechten en vrijheden – zoals het recht op leven, de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting – werd burgers basale bescherming geboden tegen de eigen staat. Dat dit noodzakelijk was had de recente geschiedenis uitgewezen.
MH17 voor het Hof
Deze architectuur biedt nog altijd bescherming van mensenrechten, ook voor mensen van buiten Europa. Zo maakt de Raad van Europa het op dit moment het Verenigd Koninkrijk onmogelijk om vluchtelingen zonder pardon naar Rwanda te verschepen. Ook Nederlanders vinden hun weg naar Straatsburg wanneer hun vrijheden in het geding komen. Op aandringen van Nederland buigt het hoogste mensenrechtenhof van Europa zich over de MH17-zaak. Het EVRM kan daarnaast een steeds centralere rol gaan spelen in de bescherming van mensen tegen het gevaarlijk opwarmende klimaat. Als lidstaten van de Raad van Europa te weinig doen om mensen te beschermen tegen de opwarming van de aarde kan dat een schending vormen van het recht op leven of het recht op een privé-, en gezins-leven. De Urgenda-klimaatzaak, hoewel gebaseerd op nationale rechtsbeginselen, is hiervan het meest sprekende voorbeeld.
Toegegeven, het instituut is niet perfect of zaligmakend. De Raad van Europa heeft net zomin als de Verenigde Naties, de Europese Unie of welke internationale organisatie dan ook de oorlog in Oekraïne en de flagrante schendingen van de mensenrechten aldaar kunnen voorkomen. De verwijdering van Rusland zou navolging kunnen krijgen door aanhoudende problemen met het lidmaatschap van Turkije. Onder Erdoğan kan dit land er maar niet toe gebracht worden om de uitspraken van het Hof consequent na te leven.
Schaderegister Oekraïne
Dat de leiders van de lidstaten van de Raad van Europa nu voor de vierde keer in de geschiedenis bijeen waren is echter eerst en vooral een positieve ontwikkeling. De Raad van Europa kan met het op deze top geopende schaderegister een sleutelrol spelen bij het straffen van de verantwoordelijken voor de oorlog tegen Oekraïne. Het staat uniek gepositioneerd om de landen van de EU te verbinden met de landen die van buiten naar binnen kijken. Bovendien kan het ook in de toekomst burgers beschermen tegen de nalatigheid van de lidstaten in de omgang met nieuwe gevaren voor de democratie en de mensenrechten als kunstmatige intelligentie en klimaatopwarming. Zelfreflectie kan helpen bij de vernieuwing van het geweten van Europa, maar laten we na deze top vooral hopen op een blijvende oefening in daadkracht.
