Door: Dylan Ahern en André Wilkens

Vandaag wordt op tal van plekken Europa Dag gevierd; in bibliotheken, in debatcentra, in musea en in nachtclubs. Dat is niet zonder belang. In tijden van crisis is het gemakkelijk te vergeten dat de kracht van Europa niet alleen in zijn politieke instellingen of militaire capaciteit ligt, maar dat het de gedeelde waarden, cultuur en betekenis zijn die ons binden. Dat is relevant nu er gehandeld moet worden om toekomstige oorlogsdreigingen op ons eigen houtje tegemoet te kunnen treden. Want met de Russische oorlogseconomie op stoom, een mogelijk Amerikaanse dictaat voor een wapenstilstand in Oekraïne in het vooruitzicht, en Trump in het Witte Huis wil de EU – terecht – militair onafhankelijker worden van de VS.

Juist nu lijkt hier momentum voor te zijn: Uit recent onderzoek van de Eurobarometer blijkt dat maar liefst negen van de tien Europeanen wil dat de EU meer als eenheid optreedt.

De Europese Raad heeft dan ook ingestemd met een gigantisch pakket aan Defensie-investeringen, ter waarde van 800 miljard euro. Geld dat niet alleen komt uit de overheidsbegrotingen van de verschillende lidstaten, maar ook uit een nieuw op te richten Europees fonds – goed voor 150 miljard. Het Europees Parlement werd zelfs terzijde geschoven door de Commissie, om tijd te winnen. Dat heeft tot weinig weerstand geleid in de EU. Toch kan geen enkele defensie-uitgave ons continent beschermen als de burgers zich geen Europeaan voelen. De EU mag dan wel investeren in militair materieel, maar als ze niet investeert in een gedeelde identiteit, riskeert ze grenzen te verdedigen zonder de verbondenheid te verdedigen.

Boomer

Toch horen we vaak dat we eigenlijk niet kunnen spreken spreken van Europese burgers. Burgers voelen zich vaak eerder Nederlander, Zweed of Roemeen. En vaker nog Amsterdammer, Athener, of Berliner dan Europeaan. Voor Europeanen met een biculturele achtergrond is het nog moeilijker om zich primair als Europeaan te zelf-identificeren. Het ‘European Sentiment Compass’ waarin de European Cultural Foundation en de European Council on Foreign Relations jaarlijks het Europese gevoel onderzoeken beschrijft drie blinde vlekken van de huidige EU: die is te wit, te westers en te boomer. Dat draagt het gevaar met zich mee dat de EU een xenofobe koers vaart en deze burgers nog meer van zich vervreemdt.

Het rapport doet ook drie aanbevelingen om dit gevaar tegen te gaan. Ten eerste moeten er werkbare kanalen voor deelname aan Europa worden geopend voor alle inwoners van de EU, met name voor hen die zich momenteel niet gehoord voelen. Ten tweede moeten we de verleiding weerstaan ​​om een ​​‘etnische’ opvatting van Europees-zijn te omarmen. Ten derde moeten we de ‘burgerlijke’ opvatting van Europees-zijn invullen met inhoud om een ​​tastbaar en aantrekkelijk alternatief te bieden. Kunst en cultuur maken van een dit politieke project een leefbare realiteit – tastbaar, invoelbaar en verbindend.

Gedeeld verhaal

Want ondanks succesvolle Europese programma’s zoals de Erasmus+ studie-uitwisselingen en Creative Europe dat prachtige films en theaterproducties financiert, is het Europese cultuurbeleid niet toereikend. Wil de Europese Unie daadwerkelijk het hoofd bieden aan de vele geopolitieke en interne uitdagingen, zal het meer belang moeten gaan hechten aan gedeelde cultuur. Cultuur die verbindt, aanzet tot reflectie en ons veerkrachtig maakt .

We hebben de laatste jaren gezien dat xenofobe politici Europa wederom zijn gaan uitdragen met een beroep op etniciteit en religie. We weten waar dat toe kan leiden. We zullen daarom moeten investeren in Europese cultuur die mensen meeneemt in plaats van uitsluit, die een thuis voor de toekomst biedt en geen vals verleden schetst.

De Europese Unie kan nieuwe tanks kopen, maar zonder gedeeld gevoel waar we als Europeanen voor staan, blijft onze gezamenlijke defensie broos en worden we uit elkaar gespeeld. Laat Europa dus meer investeren in wat ons écht samenbrengt: gedeelde verhalen, symbolen, cultuur. Een Europees sociaal netwerk. Een uitgebreide viering van Europa Dag. Want Europa verdedig je niet alleen met raketten – maar met betekenis.

Dylan Ahern, Amsterdam, is oprichter van De Kiesmannen en initiatiefnemer van EuropaNacht. 
André Wilkens, Amsterdam/Berlijn, is directeur van de European Cultural Foundation.