We staan aan de vooravond van een harde ingreep van de staat in de vrije energiemarkt. Gisteren kondigde de voorzitter van de Europese Commissie onverwachts aan dat zij werkt aan een ‘noodmaatregel’ om de torenhoge elektriciteitsprijzen naar beneden te krijgen.

“De vrije elektriciteitsmarkt is ontworpen onder compleet andere omstandigheden. Niet langer is die in staat zijn doel te dienen”, zei Von der Leyen tijdens een toespraak in Slovenië.

Het is nog niet bekend waar de Europese Commissie mee gaat komen. Wel is duidelijk dat het allemaal snel moet gaan. Een woordvoerder van de Europese Commissie zei dat de noodmaatregel binnen enkele weken rond is. Op 9 september komen de Europese ministers van Energie voor een ingelast spoedoverleg naar Brussel. Dan is er waarschijnlijk nog geen formeel voorstel van de Commissie, maar zal het noodpakket dat in de maak is, zeker besproken worden.

Oorlogseconomie

Dat Europa met iets groots wil komen, valt in goede aarde in de Tweede Kamer. Zowel voor de regeringspartijen VVD en CDA als voor de oppositiepartij PvdA is duidelijk dat de staat moet ingrijpen om de belangen van burgers en bedrijven te beschermen.

“Er zijn voor mij geen taboes. Als de staat een grotere rol moet spelen, dan is dat bespreekbaar”, zegt Silvo Erkens van de VVD. De liberaal vindt dat we ‘tot op zekere hoogte’ in een oorlogseconomie zijn beland en dat de normale spelregels van de liberale markteconomie nu even niet gelden.

“De markt functioneert tijdelijk minder goed omdat er een tekort is. We hebben de fout gemaakt te denken dat de internationale energiemarkt een vrije markt is. Dat is niet zo, met spelers als het Russische Gazprom. Dat zijn geopolitieke spelers”, aldus Erkens.

Henri Bontenbal van het CDA ziet dat paniek heerst op de markt. Het nemen van crisismaatregels is daarom acceptabel, zegt hij.

“Ja, we zijn in een oorlogseconomie beland. We doen te makkelijk over de crises die ons te wachten staan. Ik ben heel bezorgd, maar het lijkt alsof we slaapwandelen. Het gaat niet alleen om de energieprijzen voor huishoudens, maar ook om de effecten in de rest van de economie. De broodprijzen zullen stijgen. Net als de materiaalkosten voor de industrie. Er zullen zaken zijn die straks niet meer leverbaar zijn. We zullen te maken krijgen met het verlies van werkgelegenheid”, aldus Bontenbal.

Het Nederlandse kabinet is volgens de coalitiepoliticus niet genoeg zichtbaar. Waar in buurland Duitsland allang besluiten genomen zijn over het uitschakelen van de nachtverlichting van historische gebouwen, blijft het in Nederland stil over dat soort maatregelen. 

“Het begint ermee dat je de bevolking voorbereidt op wat ons te wachten staat. Communiceer en leg uit! Schuif aan bij Nieuwsuur of Op1. Kom met oproepen om energie te besparen, zoals iets simpels als het een klein beetje verlagen van de temperatuur van de centrale verwarming. Dat kan allemaal veel steviger. Ik hoop dat Jetten eindelijk snapt dat hij niet alleen de minister is van Klimaat, maar ook van Energie”, zegt Bontenbal.

Niet overtuigd van Europese plannen

Ondanks het feit dat ze de noodzaak om in te grijpen zien, zijn de regeringspartijen VVD en CDA niet overtuigd van de ideeën die op dit moment rondgaan in de vergaderzalen van Brussel. Zo circuleren er in Europa allerlei voorstellen voor het instellen van een maximumprijs voor gas. Een zogenaamd price cap.

Maar, zeggen Erkens en Bontenbal, een maximumprijs zou alleen werken als al het gas dat Europa verbruikt allemaal uit Europa komt. Zolang we moeten inkopen op de wereldmarkt, zullen internationale leveranciers geen boodschap hebben aan een eenzijdig vastgestelde Europese prijs. “Als we niet meer willen betalen, dan gaat het gewoon naar China”, zegt CDA’er Bontenbal.

Je zou de kosten voor de burgers kunnen verlagen door het gas in te kopen tegen de wereldmarktprijs en voor een lagere prijs te leveren aan de consumenten. Ook zulke voorstellen gaan rond in Europa. Alleen, zegt Bontenbal, als de overheid moet bijlappen, dan is het geen price cap, maar een overheidssubsidie voor de gasbedrijven. Daar zal de belastingbetaler uiteindelijk voor moeten opdraaien.

Zijn liberale collega Erkens voelt daar ook niets voor. Wel denkt hij dat het goed zou zijn dat de Europese landen elkaar niet langer beconcurreren op de wereldmarkt. Het gezamenlijk inkopen van vloeibaar aardgas is volgens hem een goed idee.

Ook is het volgens de VVD verstandig om uit te zoeken of we de prijs voor elektriciteit kunnen loskoppelen van die van gas. Nu stijgt de stroomprijs net zo hard als de prijs voor gas. Dat is logisch. Er is immers gas nodig om elektriciteit op te wekken. Tegelijkertijd is het merkwaardig dat bij deze extreme gasprijzen groene stroom en elektriciteit uit kerncentrales net zo duur is als de fossiele opgewekte energie.

“Het loskoppelen van die twee prijzen is niet makkelijk, maar het is wel iets om naar te kijken. Er loopt nu een Europees onderzoek naar hoe het zou kunnen. Ik ben zeer benieuwd naar de uitkomsten daarvan”.

PvdA: Gas moet op rantsoen

Volgens Joris Thijssen van de oppositiepartij PvdA is de enige echte oplossing om de gasprijs omlaag te brengen het omlaag brengen van de vraag naar gas. Dat betekent bijvoorbeeld het massaal isoleren van woningen.

Maar dat levert te weinig op voor het probleem van komende winter. Daarom is het tijd voor een radicale aanpak: het gas moet op rantsoen. 

“Er is een tekort aan gas en dus is het tijd om te kiezen wie er gas krijgt. In feite wordt er nu ook al gekozen, via de extreem hoge prijzen op de markt. Dat betekent energiearmoede voor mensen die het niet kunnen betalen. En het betekent dat bedrijven die geen diepe zakken hebben de deuren moeten sluiten”.  

Volgens de PvdA is het veel eerlijker als de politiek en niet de markt bepaalt wie er nog wel en wie er geen gas meer krijgt. Bloemen telen in gasgestookte kassen? Dat moeten we maar even niet doen, vindt hij. En ook de kunstmestfabrieken kunnen het wel wat rustiger aan doen om gas te besparen.