Nog voordat premier Mark Rutte eindelijk deze week zijn nieuwe kabinet presenteert in de Tweede Kamer, gaan de eerste ministers van Rutte-IV al aan het werk in Brussel. Maandag is het de eer aan minister van Landbouw, Henk Staghouwer (ChristenUnie), en minister van Financiën, Sigrid Kaag (D66), om het spits af te bijten bij de Europese Unie. 

Vooral aan Kaag kleven grote verwachtingen. Zowel in Den Haag als in Brussel gaat maar een vraag over ieders lippen: hoeveel nieuw elan brengt de sociaal-liberale vicepremier mee naar de vergaderingen van de machtige Eurogroep?

Regeerakkoord lijkt een breuk

Het regeerakkoord van het nieuwe kabinet leest op het eerste gezicht als een breuk met de geschiedenis. Met name Kaags eigen partij is trots op het hoofdstuk over de Europese Unie. Buitenlandwoordvoerder Sjoerd Sjoerdsma belooft dat zijn partij offensief op wil treden in Brussel. Hij spreekt over het ‘pakken van een leidende rol’.

Dat is niet onopgemerkt gebleven in Brussel en dus zijn de verwachtingen hooggespannen. Wat is bijvoorbeeld de positie van Nederland over het Groei- en Stabiliteitspact nu er nieuwe Europese begrotingsregels in de maak zijn? Blijft ons land de begrotingshavik die het was onder Kaags voorganger Hoekstra of is er – nu Nederland zelf ook flink aan het lenen slaat – meer begrip voor landen met een hoge staatsschuld? 

Buitenlandse pers is vol verwachting…

De camera’s van de Europese nieuwszenders zullen scherpstellen op de ogen van Kaag als zij in de loop van maandag voor het eerst als minister van Financiën de pers te woord staat. De buitenlandse nieuwsgierigheid was al te merken in de achtergrondbriefings die de diplomaten van de Europese Unie en de Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging organiseren.

‘Wat verwacht u van Kaag?’, wilde een verslaggever uit Zuid-Europa weten van een medewerker van de Eurogroep. Met een: ‘Ik ga niet speculeren’, hield de EU-functionaris zich wijselijk op de vlakte.

En terecht. Want het is nog maar de vraag hoeveel de nieuwe Nederlandse positie werkelijk verschilt van de oude. De toon mag dan anders zijn, is de inhoud dat eigenlijk ook? 

… maar veel is als altijd

Nederlandse EU-diplomaten hameren voorafgaand aan de komst van Kaag vooral op de continuïteit van het Nederlands beleid. Met andere woorden: zo veel is er niet veranderd. Om te beginnen bestaat het team uit dezelfde partijen. En veel posten zijn dan gewisseld, voor een goed deel zijn het nog dezelfde mensen op de sleutelposities.

Ja, Nederland wil best meepraten over de vraag of we na de pandemie nieuwe Europese begrotingsregels nodig hebben. De vraag staat hoog op de agenda nu zo veel landen zich diep in de schulden steken om bedrijven en werkgelegenheid te redden. Maar dat betekent niet dat alles wat Nederland vroeger vond overboord is gezet.

Ook nieuwe euro-regels moeten van Den Haag gericht zijn op ‘de houdbaarheid van de schuld’. En daar hoort ‘effectieve handhaving’, net als vroeger, gewoon bij. Zo staat het in het regeerakkoord.

Mantra van Hoekstra

Een Nederlandse EU-diplomaat echoot het beroemde mantra van Kaags voorganger Hoekstra: juist omdat wij in Nederland een houdbare schuld hadden, konden we ons uit de coronacrisis investeren.

Verder wil de diplomaat niet gaan. Of en hoe een door D66 geleid ministerie van Financiën een verandering betekent in het Europese beleid is aan de ministers zelf om uit te leggen. En als dat niet in Brussel gebeurt door Kaag, dan wel een dag later in het debat met Rutte in de Tweede Kamer.

Ook Henk Staghouwer debuteert als minister van Landbouw

Minister Staghouwer zal het komend jaar in Brussel (en Den Haag) druk zijn, zo meldt Brussels Peil, met de uitvoering van de plannen uit de van boer-tot-bord strategie. Bovendien moeten er komend jaar besluiten worden genomen over gewasbeschermingsmiddelen en kom en er nieuwe eisen over de manier waarop voedsel wordt geproduceerd.

De discussie over het gemeenschappelijk landbouwbeleid (glb) gaat in Brussel verder als de ministers elkaars nationaal strategische plannen gaan beoordelen. Bovendien dreigt een fors conflict met de Amerikanen over hoe je groen produceert. Jaag je eerst de productie op en hoop je dat het klimaat er van profiteert? Of draai je het om, zoals Eurocommissaris Timmermans doet, en stel je eerst klimaatdoelen en komt de productiviteit op de tweede plaats?

De discussie begint deze maand, onder Frans voorzitterschap met de zogenoemde nutri score; oftewel een etiket waar op staat hoe gezond een product is. Nederland heeft al een dergelijk etiket, maar de Europese Unie wil het ook invoeren. Probleem is alleen dat Italië en Spanje dwars liggen. Olijfproducten doen het slecht bij de nutri score en dus moeten er nieuwe definities komen. En een nieuw woord voor het label. De Europese Commissie wil ook proberen of het misschien breder gemaakt kan worden, waardoor consumenten meteen kunnen zien hoe het is geproduceerd. Maar wat is dan de definitie van duurzaam en wat zegt het over dierenwelzijn? Om het nog ingewikkelder te maken zijn er landen die ook een definitie willen voor sociale duurzaamheid. Brussels taalgebruik voor: krijgt de boer wel een redelijke prijs voor z’n product.

En de agenda voor vandaag?

Die is wat overzichtelijker voor minister Staghouwer. Het zal gaan over de varkensprijzen, die vrij laag zijn op dit moment; een combinatie van de Brexit, hoge energieprijzen en beperkte vervoersmogelijkheden door corona. En ook de vogelgriep zal uitgebreid worden besproken. Nederland wil een vaccin, maar met name de zuidelijke landen verzetten zich daartegen. Het maximaal haalbare voor Staghouwer is een onderzoek naar de effecten van een mogelijk vaccin.