Al ruim 25 jaar organiseert de Eerste Kamer een jaarlijks debat over Europa: de Algemene Europese Beschouwingen. Een moment waarop de Kamerleden en de minister van Buitenlandse Zaken in gesprek gaan over actuele vraagstukken en mogelijke uitdagingen voor de Europese Unie. Dit jaar draait het debat voornamelijk rond de oorlog in Oekraïne en de weerslag daarvan op Europa. Wat is de staat van de Europese Unie anno 2022 en welke koers moeten we varen? Minister Wopke Hoekstra werpt een licht op zijn politieke visie tijdens de plenaire vergadering in de Eerste Kamer.
Oekraïne
“Het zijn dan wel algemene politieke beschouwingen, over belangrijke en brede onderwerpen, maar ze vinden plaats in een buitengewoon beladen tijd”, stelt minister Hoekstra aan het begin van zijn betoog. “De aanval op Oekraïne is niet alleen een aanval op Oekraïne, maar ook een aanval op de waarden waar Nederland en Europa voor staan. Daar ben ik van overtuigd. Het is een aanval op de rechtsstaat, op de soevereiniteit, op de grenzen van andere landen, op de mensenrechten en op zo veel andere zaken die raken aan stabiliteit, veiligheid en vrede.”
Volgens minister Hoekstra moet het Europese antwoord op de Russische agressie, ook na ruim 100 dagen oorlog in Oekraïne, eerst en vooral bestaan uit wapenleveringen. “Want dat heeft men op dit moment het meest nodig. Die wapens zijn bovendien essentieel als je uiteindelijk onder acceptabele omstandigheden terug wil naar de onderhandelingstafel.” Als Europa, maar ook Nederland, Oekraïne écht wil helpen, dan moet het zich tot doel stellen Oekraïne in een sterke onderhandelingspositie te plaatsen. Dat kan volgens minister Hoekstra alleen als er ook op het slagveld vooruitgang wordt geboekt. Meer wapens leveren dus, waarbij de Europese Unie twee dingen in het achterhoofd moet houden: “Rusland is begonnen met deze oorlog en Rusland heeft tijdens al de gesprekken die eerder werden aangevangen, geen duimbreed toegegeven.”
Over de pogingen van de Franse president en de Duitse bondskanselier om het gesprek aan te gaan met Moskou, stelt Hoekstra: “Ik waardeer op zichzelf zeer dat zij die pogingen ondernemen, maar dat zit een beetje in de categorie ‘niet geschoten is altijd mis’.” De bittere realiteit, aldus Hoekstra, is dat president Poetin er zich weinig van aantrekt en de beschietingen gewoon voortzet.
Conferentie over de toekomst van Europa
Waar minister Hoekstra dan wel weer in gelooft, is de ‘Conferentie over de toekomst van Europa’, een door Europese burgers aangestuurde reeks debatten en discussies. “Het is goed dat we het gedaan hebben, maar het is wel belangrijk dat er gevolg aan wordt gegeven.” Doe je dat als bestuurder niet, dan is het volgens Hoekstra begrijpelijk dat Europese burgers cynisch worden over het Europees project. “Overigens vind ik dat je terughoudend moet zijn als regering of als parlement om aan opmerkingen die toch echt van de inwoners zijn, zelf andere dingen te hangen.”
Hoekstra geeft aan dat het kabinet vrijdag zal spreken over de uitkomst van de ‘Conferentie over de toekomst van Europa’ en vervolgens een brief naar de Tweede en Eerste Kamer zal sturen met daarin de inhoudelijke kanttekeningen van het kabinet bij de voorstellen van de burgerpanels. “Ik zeg er wel alvast bij dat het zal gaan om de hoofdlijnen en niet om tal van details.”
Eén van die hoofdlijnen is de voortdurende discussie over de vraag of er wel of niet een verdragswijziging nodig is om de aanbevelingen uit de Conferentie om te zetten naar echte beleidsveranderingen. Het Europees Parlement heeft op 4 mei in een resolutie opgeroepen om die procedure voor verdragswijziging op te starten, maar Hoekstra stelt dat 93% van de suggesties van de burgerpanels zonder verdragswijziging bewerkstelligd kan worden. In Nederland zou dat percentage nóg hoger liggen, aldus Hoekstra. “Ik zou heel graag willen dat we veel van de inhoudelijke punten behandelen, zonder ons blind te staren op de discussie over de verdragswijziging.” Kortom: eerst de voorstellen inhoudelijk onder de loep nemen, dan pas kijken of die verdragswijziging echt noodzakelijk is.
Rechtsstaat
Een ander thema dat Hoekstra kort aansnijdt, is de tanende kwaliteit van de rechtsstaat in sommige Europese lidstaten: “Allerlei zaken van de Europese Unie hebben grote toegevoegde waarde, maar zoals elk menselijk project is het natuurlijk ook verre van perfect. Eén van de dingen waar we ons met enige regelmaat zorgen over maken, is precies hoe sommige landen ook weer achteruit zijn gegleden, denk aan Hongarije en Polen.”
Dit thema kwam ook ter sprake in Straatsburg, toen Commissievoorzitter Ursula von der Leyen de goedkeuring van de Poolse plannen voor ontvangst van het coronaherstelfonds moest verdedigen bij het Europees Parlement. De Europese Commissie is bereid een bedrag van 24 miljard over te maken naar Polen, terwijl het land het niet zo nauw lijkt te nemen met de Europese verzoeken om problemen met de rechtsstaat in Polen op te lossen. Hoekstra is dan ook sceptisch: “Ik moet realistisch zijn over wat wij op korte termijn, en ik vrees overigens ook op langere termijn, kunnen organiseren om landen die achteruit glijden vervolgens vrolijk de klas uit te zetten. De kans dat dat lukt, lijkt mij niet zo groot.”
