De Europese kust- en grenswacht Frontex is te afhankelijk van EU-lidstaten om een kerntaak, de grondrechten beschermen van vluchtelingen die Europa willen bereiken, goed uit te voeren. Dat concludeert de Europees Ombudsman, die klachten over wanbeheer van de EU-instellingen onderzoekt, Emily O’Reilly. Zij startte een onderzoek nadat een vissersboot met vluchtelingen voor de Griekse kust kapseisde, met zeshonderd doden tot gevolg.
De ramp vond plaats in juni vorig jaar. De overvolle vissersboot Adriana kapseisde en zonk. Eurocommissaris Ylva Johansson (Binnenlandse Zaken) beschreef het incident als “een van de ergste scheepswrakken in deze eeuw wereldwijd”. Reden voor de ombudsman om een onderzoek te starten.
‘Te afhankelijk’
Het probleem is volgens O’Reilly dat Frontex te afhankelijk is van de grensbewaking van de afzonderlijke lidstaten. Frontex kreeg eerst een melding van Italië dat een schip problemen had. Het agentschap kon na die melding een vliegtuig sturen, maar dat moest terugkeren omdat de brandstof opraakte. Frontex probeerde daarna vier keer contact te leggen met de Griekse kustwacht, maar kreeg geen gehoor.
Volgens de huidige regels mag Frontex zonder toestemming van de EU-lidstaat niet ingrijpen. Zelfs niet als Frontex twijfelt over de vraag of het EU-land wel de nodige stappen zet om vluchtelingen te redden. Die toestemming van Griekenland kwam niet. Pas achttien uur later werd er een drone ingezet, met toestemming van Griekenland. Maar tegen die tijd was de boot al gezonken.
Humaan
Een van de kerntaken van de Europese grens- en kustwacht is ervoor zorgen dat vluchtelingen op een humane manier behandeld en geholpen worden, de zogeheten ‘grondrechtverplichting’. De Nederlander Hans Leijtens werd eind 2022 nog aangesteld als de man om Frontex weer op het rechte pad te krijgen nadat het agentschap betrokken was geweest bij zogeheten push-backs. Maar op deze manier kan Frontex haar grondrechtenverplichtingen dus niet nakomen, concludeert de ombudsman.
Abonneer je nu op de nieuwsbrief Democratie & Rechtsorde
O’Reilly verwijst naar artikel 46 in de regels van Frontex. Als de Europese grenswacht langdurig twijfels heeft over de inzet van een EU-lidstaat kan Frontex de samenwerking opschorten zodat het land geen hulp meer krijgt van Frontex. Dat is vooral een symbolische stap, legt een woordvoerder van ombudsman uit. Volgens O’Reilly zou die stap de discussie in Brussel doen oplaaien, met hopelijk betere regelgeving tot gevolg.
Soms is het moeilijk
De Europese grenswacht benadrukt dat ze er alles aan doet om mensen op de Middellandse Zee te redden. Vorig jaar zou Frontex zo’n 34.000 vluchtelingen uit het water gehaald hebben. Toch erkent Frontex de conclusie van O’Reilly. “We hebben inderdaad te maken met grote beperkingen”, legt een woordvoerder van Frontex uit. Frontex hoort zich niet alleen aan haar eigen regels te houden, maar ook aan internationale regels. Die bepalen dat Frontex niet in mag grijpen zonder toestemming van het land in wiens wateren een ramp plaatsvindt.
Het voorstel van O’Reilly om serieus te kijken naar het opzeggen van de samenwerking met een land, ziet Frontex als een radicale beslissing en één van de laatste opties. Frontex zei de samenwerking in 2020 al op met Hongarije omdat het land de mensenrechtenregels op de grens met Servië niet naleeft. Met als gevolg dat Frontex nu geen zicht meer heeft op wat er aan de grens gebeurt. Frontex heeft nog steeds geen agenten in Hongarije. Daarvoor moet het land eerst een aantal wetten aanpassen en het lijkt er niet op dat dat binnen afzienbare tijd gebeurt.
De fundamentele rechtenofficier van Frontex zinspeelde eerder op een soort omgekeerde versie van Artikel 46. In plaats van een land de rug toe keren, zou Frontex juist een meer coördinerende rol kunnen krijgen. In principe betekent dat dat Frontex boven de nationale grenswacht komt te staan. Maar ook dat, geeft de woordvoerder aan, is een radicale beslissing en vooral een beslissing voor de politiek in Brussel.
Onderzoek
Verder wil O’Reilly dat er een speciaal comité komt dat het grote aantal verdronken vluchtelingen op de Middellandse Zee onderzoekt. De Verenigde Naties schat dat in 2023 zo’n 2500 migranten verdronken of vermist zijn geraakt toen ze de oversteek maakten. O’Reilly is bang dat Europese kustwachten hun verantwoordelijkheden om mensen in nood te helpen, niet nemen.
Frontex heeft tot juni dit jaar om te reageren op de conclusies van de Europees Ombudsman.
