Het Europees Burgerinitiatief moet de afstand tussen de burger en de Europese Unie verkleinen. Het belooft een manier te zijn om als inwoner de Europese Unie mee vorm te geven. Sinds januari 2020 zijn er bij de Europese Commissie 16 initiatieven geregistreerd. Eerder deze maand werd voor het eerst een Burgerinitiatief geweigerd: dat was een voorstel om rechtstreekse democratie in te voeren in Europese instellingen. De Nederlandse Christiaan Alofs diende in 2019 zo’n voorstel in. Zijn ervaring: “In praktijk kan het ook een soort drempel opwerpen, in plaats van dat het die wegneemt”.

Sinds 2009, bij het Verdrag van Lissabon is het Europees Burgerinitiatief ingevoerd. Een aantal jaar later, in 2012, ging het officieel van start. Na de registratie van een voorstel, hebben de indieners een jaar de tijd om 1 miljoen ondertekenaars te vinden, uit ten minste zeven landen. Daarna moet de Europese Commissie reageren. Het initiatief overnemen is niet verplicht, de Europese Commissie kan ook besluiten om niet tot actie over te gaan.

Bureaucratie

Alofs diende in 2019 een Burgerinitiatief in namens de Citizens Climate Lobby. “Dat is een internationale organisatie die ijvert voor een snelle, eerlijke en effectieve oplossing voor het klimaatprobleem. Volgens ons is dat alleen op Europese schaal te realiseren”.

Over de aanmeldprocedure zegt Alofs: “Ja ach, het is Brussels. Het is allemaal ambtelijk en bureaucratisch, voor heel veel mensen is dat lastig. Maar gelukkig waren wij daar op ingesteld, dus we wisten redelijk wat we moesten doen en kregen dat ook voor elkaar”.

Uiteindelijk haalde het initiatief van Alofs en de Citizens Climate Lobby het ruim niet: hun voorstel werd niet 1 miljoen keer getekend, maar ze verzamelden slechts 20.000 handtekeningen. Toch is het doel, een heffing op CO2 realiseren, grotendeels in de klimaatplannen van Frans Timmermans terechtgekomen. “We zijn een lobbyorganisatie en hebben in die tijd ook veel met (Europese) Parlementariërs gesproken. Het feit dat het initiatief er was, is voldoende aanleiding geweest om toch met ons in gesprek te gaan. Ondanks dat we het vereiste aantal handtekeningen dus ruim niet hebben gehaald. Het gesprek was uiteindelijk ook ons doel, dus in dat opzicht, is het initiatief wel degelijk geslaagd”.

Praten

Over de werking van het Burgerinitiatief heeft Alofs nog wel zijn twijfels. “Het is een tool die is ontwikkeld om het contact met de burger te verbeteren. Want die 1 miljoen handtekeningen leveren niet iets concreets op, de Europese Commissie gaat er alleen over debatteren. Eigenlijk is het een belachelijke hindernis om neer te leggen: je kan er ook een Europarlementariër over bellen om het er eens over te hebben. Die kan het dan meenemen naar de Europese Commissie. Nu is het bijna alsof er een schijndrempel opgeworpen wordt. Praten met een Europarlementariër kan namelijk gewoon al, je hoeft het Burgerinitiatief helemaal niet te gebruiken.”

Inmiddels zijn er sinds 2012 in totaal 86 voorstellen geregistreerd. De meesten haalden de Europese Commissie niet; van degene die dat wel is gelukt waren er zes succesvol. Succesvol betekent dat de Europese Commissie naar aanleiding van een initiatief ook echt tot actie is overgegaan. Of dat de grootschalige burgerparticipatie is waar in het Verdrag van Lissabon op gehoopt werd, is nog maar de vraag.