Afgelopen donderdag drukte het Europees Parlement zijn stempel op de grote nieuwe wet over digitale platforms. EU-voorzitter Frankrijk wil dat de tekst in maart tussen landen en Europese instellingen is uitonderhandeld. Eerste en Tweede Kamer bespraken al in november de Nederlandse inzet. Is dat genoeg? Voor bedrijfslobbyisten van Facebook en Google is het spel niet over. Zij lopen het Europees Parlement nog plat om de hete hangijzers te naar hun inzicht te smeden. Hoe zit het met de democratische controle vanuit Nederland?
In hun pamflet in het weekblad Vrij Nederland beloven journalisten Dieuwertje Kuijpers en Kim van Keken meer inhoudelijke parlementaire verslaggeving. Voor hen geen gedrentel rond de patatbalie of spoorzoeken langs de kruimels die het begerige journaille door slimme voorlichters krijgt toegeworpen. Nee, zij gaan wetsteksten lezen en controleren wat Kamerleden daarmee doen, in het belang van ons als burgers en kiezers.
Kuijpers en Van Keken krijgen een kluif aan dé wet die onze digitale toekomst zal vormgeven. De omgang met gepersonaliseerde advertenties en onze data door big tech, Facebook en Google staat beschreven in de Digital Services Act (DSA). Enkele digitaal actieve Kamerleden hebben zich vorig jaar al stevig ingezet om de Nederlandse inzet op het eerste voorstel aan te punten. Het hele arsenaal aan technische briefings, rapporteursverslagen, een videocall met Eurocommissaris Margrete Vestager en debat met de regering over de inzet werd opengetrokken.
Haagse controle
Inmiddels is het spel op de wagen. Platformbedrijven lopen zich dezer dagen nog de benen uit het lijf rond de Europese wetgevers: de Commissie die de teksten schreef, en de lidstaten en het Europees Parlement. Samen onderhandelen die insiders over de cruciale details aan de hand van zogenaamde ‘four column documents’. De besloten triloog [waar Europees Parlement, Europese Commissie en de lidstaten samen onderhandelen, red.] wordt voorgezeten door de energieke Franse staatssecretaris Digitale Zaken Cedric O die op Twitter actief is. Maar zijn onze volksvertegenwoordigers het wel eens met de tekstwijzigingen van rapporteur, lidstaten en Commissie? Willen ze nog meegeven wat “Nederland’ hiervan vindt? Kun je eigenlijk wel Haagse democratische controle uitoefenen op de triloog?
Experts zien twee uitdagingen. Ten eerste de inhoud – voor Van Keken en Kuijpers de kern van betere journalistieke controle. Om dieper te gaan dan de beeldvorming door belanghebbenden moeten Kamerleden en ambitieuze journalisten zich, bijvoorbeeld, door de amendementen van het Europees Parlement ploegen. Die moeten vergeleken worden met brieven aan de Kamer en de zorgpunten die daar aan de orde kwamen, onder meer van de Autoriteit Persoonsgegevens. En stel dat er nog zorgen zijn: wat kunnen we nog doen? Moet de nieuwe minister Mickey Adriaansens (VVD) nog bellen met de Fransen of een telefoontje plegen met Paul Tang (PvdA), die ondanks dat hij niet formeel namens het Europees Parlement ‘rapporteur’ is, toch nauw bij de besloten onderhandelingen is betrokken?
“Wij doen geen Europa”
En wie moet dat doen? Dat is relevant voor de tweede vraag: want volgens de Haagse ‘silo’ werkelijkheid speelt ook de vraag naar de verantwoordelijkheid. Welke Kamerleden praten met welke minister? Minister Alexandra Van Huffelen (D66) heeft Digitale Zaken in de portefeuille en werkt zich momenteel in op de (Europese) dossiers. Haar werk wordt gecontroleerd door een speciale Kamercommissie. Maar minister Adriaansens leidt het de ministerie van Economische Zaken en Klimaat en dat vertegenwoordigt Nederland in de Concurrentiekrachtraad, waarin de wetgeving op digitale diensten, de DSA, wordt besproken.
Daar zit je dan, als wetgever en journalist die de macht wil controleren. “Wij doen geen Europa” – dat is het standaard antwoord van Haagse parlementair journalisten. Maar welke volksvertegenwoordiger en journalist volgt het eindspel van de DSA – die na besluit de Nederlandse wet gaat worden – dan wel? Je kan dit moeilijk vragen aan die ene Europa-correspondent, die naast alle EU instellingen, ook het Belgische coronabeleid en het overleg van de NAVO met Rusland verslaat.
Mail de Tweede Kamer
In precies dat gat springen lobbyisten en belangenbehartigers. Het bedrijfsleven hoef je niet te vertellen waar de macht ligt als het gaat om platformwetgeving: in Straatsburg en Brussel. In haar boek Sluiproute Brussel geeft Lise Witteman een smakelijk, maar ook zorgwekkend inkijkje. Wie controleert de Europese macht voor de publieke zaak?
Daar hebben kritische Kamerleden en journalisten dus meer expertise en inzicht voor nodig. Bent u goed ingevoerd belanghebbende voor de Digital Services Act – uitvoerder, lobbyist, expert – en heeft u een zorg over het Europese eindspel? Schrijf een brief naar de Kamercommissie Digitale Zaken: cie.diza@tweedekamer.nl. Zo lezen Haagse journalisten op de brievenlijst van de procedurevergadering over uw Europese zorgen. En kan door hun verslaggeving het werk van de Nederlandse onderhandelaars – tot en met de laatste pennenstreek – zichtbaar democratisch worden gelegitimeerd.
Mendeltje van Keulen is onder meer praktijkprofessor Europa bij de Haagse Hogeschool. Van 2011 tot 2017 was zij griffier Europese Zaken bij de Tweede Kamer. Zij leegt voor Brusselse Nieuwe regelmatig de brievenbus van de Tweede Kamer en legt Europese voorstellen bovenop de stapel.
