Vorig jaar waarschuwde uw columnist dat de digitale identiteit, de Europese ‘e-wallet’, niet het nieuwe stikstof zou moeten worden. Met andere woorden: dat de discussie begint ná Brusselse gedane zaken. Gelukkig is dat met de e-wallet niet het geval. Zelden werd zo veel over invloed op Europa gepraat als bij dit plan.
Het voorstel voor één digitale portemonnee (e-wallet) in de Europese Unie dateert van juni vorig jaar. Sinds september 2021 onderhandelt een Nederlandse onderhandelaar met de andere 26 landen in een ‘raadswerkgroep’. Die onderhandelaar had een mandaat en dat was besproken in de Tweede Kamer op basis van het BNC-‘fiche’, waarin de Nederlandse regering aangaf wat ze van het voorstel van de Europese Commissie vonden. Vijf van de twintig Kamer-fracties stelden vragen. En vanaf het moment dat de Kamerleden zich hadden verzameld in een nieuwe commissie Digitale Zaken, werd de aankomende Europese wet kritisch bestudeerd.
Controle
Toen de minister de Kamer bijpraatte over de onderhandelingen in februari en maart gaven een aantal onder hen, ook van coalitiepartij ChristenUnie, stevige opdrachten mee. Die onderhandelaar over de e-wallet moest inbrengen dat elk land een gebruiksvriendelijk analoog alternatief moet bieden aan burgers. Ook moet toegang tot overheidsdiensten mogelijk blijven met de nationale DigiD. En het is de wens van de Tweede Kamer dat gebruik van de digitale portemonnee te allen tijde vrijwillig is. Rapporteur Renske Leijten (SP) dook vanaf dit voorjaar namens de hele Kamer in het onderwerp digitale identiteit en bracht daarover verslag uit.
Ze schreef een heldere tijdslijn en adviseerde de collega’s om elke mogelijkheid te pakken om de kabinetspositie in de Europese Telecomraad te controleren. En dat gebeurde: de Nederlandse onderhandelaar werd verzocht zich tot het uiterste in te spannen om een nieuwe, verplichte Europese e-wallet te voorkomen. Indien dit niet mogelijk was, wenste het parlement opnieuw hierover te praten voordat een definitief besluit zou worden genomen.
Tweede Kamer heeft het nakijken
Dat besluiten gaat in stapjes in de EU. De eerste stap was het concept Raadsakkoord waarover in de Telecomraad van 6 december moest worden gestemd. Parallel hieraan stemt het Europees Parlement begin 2023. Zodra zowel de lidstaten (de Raad) als het Europees Parlement het eens zijn over hun inzet, start de onderhandeling (triloog) tussen beide instanties, wat moet leiden tot een politiek akkoord. De minister vond het een goed bericht dat ze de Kamer gaf. Conform de Nederlandse inzet biedt de compromistekst alternatieven voor een Europees identificatienummer. Nederland was ook op een aantal andere voorwaarden succesvol en dus, schreef de staatssecretaris, wilde ze instemmen.
In het debat was er ruis over de inhoud. Had de Europese eindtekst nu voldoende duidelijk gemaakt dat er nationale speelruimte blijft? Nee, zei de Kamer. Ja, zei de staatssecretaris. Maar ze overtuigde de kritische volksvertegenwoordigers niet. Een dus nam een meerderheid van hen op 1 december een motie aan met de oproep de Telecomraads-conclusies te laten amenderen. Een unicum in Europese beïnvloedingstechnieken.
Een dag later, op een vrijdagavond, volgde het antwoord. De regering blijft tevreden met het compromis en was niet van zins parlementaire opmerkingen mee te nemen in de Telecomraad. Die vergadering was trouwens vier dagen later al, dus de Tweede Kamer had daarop het nakijken.
Naast de ruis over de inhoud werd het parlement niet milder gestemd door de toon van de reactie van het kabinet. In de brief worden de actieve Kamerleden voor de voeten geworpen dat het geen ‘onderhandelingsvoorbehoud’ heeft gemaakt direct na uitkomen van het voorstel in juni. Bedoeld wordt waarschijnlijk een ‘behandelvoorbehoud’; maar zo’n vroeg debat had geen verschil gemaakt in het vervolg van de intensieve behandeling.
Een tweede reden om niet tegen te stemmen is dat andere landen wel voor zijn. Zo’n tegenstem op verzoek van het nationale parlement, of daar melding van maken in de conclusies, zou dus tevergeefs zijn. Dat zou volgens de regering betekenen dat ‘Nederland zich in het vervolg van de onderhandelingen buiten spel zet’.
Dat valt te betwijfelen. De 27 lidstaten werken meestal toe naar consensus. Gelukkig praat de Nederlandse onderhandelaar gewoon verder mee in de raadswerkgroep Schengen, na ‘ons’ nationale veto in de Europese Raad over de toetreding van Bulgarije tot die zone. Het njet tegen de wens van de Kamer leidde tot een debat dat het terugzien waard is. Renke Leijten vroeg – en kreeg – een uitzonderlijk ‘interpellatiedebat’. Te houden in januari, als de triloog op stoom komt.
Coalitieslaven
Afgezien van de inhoudelijke discussie, was de zorg van de parlementariërs fundamenteler. De regering wekt immers de indruk dat het nationale parlement invloed heeft op de Nederlandse onderhandelingspositie. Om dan vervolgens op vrijdag te zeggen dat er op dinsdag geen sprake is van de gevraagde annotatie in een Raad, lijkt de Kamerbehandeling van Europese zaken niet serieus te nemen.
Dat verwijt geldt ook de vier partijen van ‘coalitieslaven’ (aldus een oppositie Kamerlid), die een interpellatie hierover niet nodig achten. De hele gang van zaken zorgt voor frustratie op meerdere fronten. Tussen Brussel en Den Haag, tussen oppositie en coalitie en tussen regering en parlement. Tijd voor een goed analoog gesprek.
Praktijkprofessor Europa van de Haagse Hogeschool Mendeltje van Keulen (cartoon) was griffier Europese Zaken bij de Tweede Kamer. Zij kijkt wekelijks voor Brusselse Nieuwe in brievenbus van de Tweede Kamer naar de post uit Brussel. Elke week de column van Mendeltje van Keulen in je mailbox ontvangen? Abonneren kan hier voor slechts 1 euro in per maand. Daarmee levert u een bijdrage aan de onafhankelijke journalistiek en opinie over Europese zaken die Nederland raken.
