De Europese Rekenkamer laat de rechtsstaat nog niet los. Een week na het speciale verslag over de bescherming van de financiële belangen van de EU (zie column vorige week) is er een analyse uitgebracht over de rapportage van de Europese Commissie over de rechtsstaat in de lidstaten. Hoe komt die rapportage tot stand, welke inzichten levert zij op en wat zijn de mogelijkheden voor verbetering?

Zo’n verslag brengt de Commissie sinds 2020 jaarlijks, in de zomer, uit. Vanaf 2022 is dat ook voorzien van aanbevelingen aan de lidstaten. Op basis van de rapportage voert de Raad een aantal malen per jaar een dialoog over de rechtsstaat die inmiddels door 26 lidstaten nuttig en waardevol wordt geacht.

Thema’s

Het jaarlijkse verslag behandelt vier thema’s: de rechtssystemen (waaronder onafhankelijkheid van de rechtspraak), de corruptiebestrijding, de pluriformiteit en vrijheid van media, en overige institutionele kwesties (zoals in Nederland de toeslagaffaire).

Het schema geeft een overzicht van de meest voorkomende aanbevelingen (links) en de minst voorkomende aanbevelingen (rechts) in de rapporten van 2022 en 2023. De cijfers hebben betrekking op het aantal lidstaten die een dergelijke aanbeveling hebben gekregen.

Meer dan de helft

Meer dan de helft van de lidstaten heeft nog veel te doen op het vlak van corruptiebestrijding: zie de drie hoogste posities voor pijler 2 in de linker kolom. In tien, respectievelijk acht lidstaten, vraagt de positie van journalisten, respectievelijk publieke media, nadrukkelijk aandacht (pijler 3). En in acht lidstaten is de onafhankelijke rechtspraak in het geding (pijler 1), in het bijzonder in het geval van benoemingen.

De onafhankelijke rechtspraak kan ook op andere manieren onder druk staan, zoals de rechterkolom van het schema (met minst voorkomende aanbevelingen) laat zien. Onderaan diezelfde kolom staan de specifieke aanbeveling aan Nederland om de rechtsstaatcultuur te versterken.

Doeltreffend?

Hoe effectief zijn die aanbevelingen van de Europese Commissie? De Rekenkamer heeft het verslag van 2023 naast de aanbevelingen van 2022 gelegd, en stelt vast (zie ook de grafiek) dat 11 procent van de aanbevelingen volledig is uitgevoerd, 55 procent gedeeltelijk is uitgevoerd en 34 procent niet.

‘Niet’ houdt hopelijk ‘nog niet’ in. De Europese Commissie zal nogmaals op hetzelfde aambeeld moeten hameren. Van de vier aan Nederland gerichte aanbevelingen staat er één op lichtgroen (aanzienlijke vooruitgang) en staan er drie op geel (enige vooruitgang).

Goede suggestie

Een goede suggestie van de Rekenkamer is om in de jaarlijkse rapportage ook een meerjarig overzicht van rechtsstatelijke kwesties op te nemen. Dat zou de serie momentopnames verrijken met een schets van trends.