Door Tijn Sadée, correspondent pendelend tussen Brussel en Zuidoost-Europa
“Kijk, dat is mijn oma! Zij zat als kind toen ook op de trein richting hoop.”
In een museumzaal op de Burcht in de Hongaarse hoofdstad Boedapest wijst Orsolya Réthelyi naar een vergeelde foto van een meisje in de tuin van een Vlaams gastgezin. Met gelukzalige blik drukt ze een harige poedel tegen haar borst.
“Lief hè! Oma was toen één van de ruim 60 duizend Hongaarse kinderen die na de Eerste Wereldoorlog per trein werden vervoerd naar België en Nederland waar ze door families werden opgevangen. Ze kwamen er totaal verzwakt en uitgehongerd aan.”
Verliezers
‘Bestemming Hoop’ heet de tentoonstelling over de Hongaarse Kindertreinen die curator Orsolya op de Burcht heeft ingericht. Het vertelt het bijna vergeten verhaal over een unieke hulpactie in de eerste jaren na WOI, toen verliezende landen als Hongarije achterbleven in armoede en politieke chaos. Kinderen stierven er door kou en ondervoeding op straat. Het westen moest wat doen, vond de diplomaat Jan Clinge Fledderus die in die jaren Nederland in Hongarije vertegenwoordigde als consul-generaal.
“Zijn bemoeienis is het startsein geweest voor de hulptreinen”, zegt Orsolya. Fledderus’ initiatief zou uitgroeien tot een internationale organisatie waaraan families in Nederland en België en, in mindere mate, Zwitserland, Zweden en Groot-Brittannië meewerkten. Op het Keleti-station in Boedapest vertrokken de huilende kinderen, uitgezwaaid door hun ontredderde ouders, om na drie dagen boemelen aan te komen bij een gastgezin. “De meeste kinderen belandden in Nederland, ze bleven er een half jaar om aan te sterken. Maar er zijn er ook die nooit meer terugreisden naar Hongarije en als Nederlanders opgroeiden.”
Koekje
De Kindertreinen zouden van 1920 tot 1930 rijden, en volgens Orsolya is met de actie een basis gelegd voor een speciale band tussen Hongarije en Nederland. “Toen decennia later de Sovjetbezetters de Hongaarse opstand in 1956 neersloegen, vluchtten niet voor niets veel Hongaren naar Nederland. Bij de opvang van die nieuwe Hongaarse migratiestroom konden Kindertrein-Hongaren die in Nederland waren gebleven worden ingezet als tolk.” Halverwege de expositie houdt Orsolya halt bij een uitgestald glazen potje met een stuk koek erin. “Dit ontroert me enorm. We kregen het te leen van nazaten van een Hongaars meisje. Ze had op de trein naar België haar stukje koek zorgvuldig bewaard in het potje dat nu, ruim honderd jaar later, weer terug is in Boedapest.”
Orsolya is geboren in Hongarije, maar als kleinkind van een Kindertreinpassagier raakte ze verknocht aan de taal die haar oma had leren spreken bij het Vlaamse gastgezin. Orsolya trouwde met een Nederlander, doet onderzoek naar Nederlandse literatuurgeschiedenis, vertaalt en is hoofd van de vakgroep Neerlandistiek aan de ELTE-universiteit in Boedapest.
Verzet
Maar hoe zit het intussen met die ‘speciale band’ tussen Hongarije en Nederland? Al jaren zijn er frontale politieke botsingen tussen Mark Rutte en de Hongaarse premier Viktor Orbán die, vindt Rutte, niet thuishoort in de Europese Unie. Orbán tergt de EU onder meer met zijn felle anti-migratiebeleid.
“Ik bedrijf geen politiek met de tentoonstelling,” zegt Orsolya, “maar natuurlijk is deze expositie over solidariteit en migratie ook een verkapte daad van verzet tegen het huidige politieke klimaat in Hongarije.”
Verkiezingen
Op de Burcht, een paar honderd meter verwijderd van Orsolya’s tentoonstelling, zetelt Orbán in zijn hoofdkwartier. Na twaalf jaar aan de macht hoopt hij bij de verkiezingen in april aanstaande van de Hongaren een nieuw mandaat te krijgen. Oppositiepartijen kunnen hun verhaal amper voor het voetlicht brengen omdat de meeste media in handen zijn van aan Orbán gelieerde ondernemers.
Orsolya ijverde de laatste jaren voor een gedenkplaat in het Keleti-station, waar ooit de Kindertreinen vertrokken. “Als dankbetuiging aan de landen die Hongarije destijds hielpen. Maar geen enkel ministerie nam mijn verzoek serieus. Alles wat maar een beetje ruikt naar migratie is een vloek.”
