Hoog bezoek in het Europees Parlement. Europarlementariërs spraken met niemand minder dan voormalig IMF-hoofdeconoom Olivier Blanchard over de hervorming van de Europese begrotingsregels. 

De discussie deed al veel Brussels stof opwaaien. En met een goede reden. Het pakket oogt op het eerste gezicht droog en technisch, maar het vormt “het fundament voor een gezonde economie”, aldus CDA-Europarlementariër Esther De Lange. Een lidstaat die het financieel slecht doet, kan andere landen mee kopje-onder doen gaan, als de regels niet streng genoeg zijn. En te strenge regels zorgen ervoor dat veel lidstaten onmogelijk kunnen investeren in de groene transitie of pijnlijke bezuinigingen door moeten voeren in de zorg.

Op maat gemaakt

De huidige Europese begrotingsregels zijn eenvoudig. Lidstaten met een staatsschuld hoger dan 60 procent van het bbp, moeten dat teveel met 5 procent per jaar verlagen. Maar door de pandemie en de energiecrisis moesten veel landen diep in de schatkist tasten. Het gevolg: veel lidstaten zitten met donkerrode overheidsfinanciën waardoor de oude regels niet langer realistisch lijken.

Dus deed de Europese Commissie een voorstel om de begrotingsregels in een nieuw jasje te steken. De kerngedachte: de regels beter afstemmen op de individuele economische problemen per lidstaat. In plaats van één botte bezuinigingsregel die voor elke lidstaat geldt, mag elke lidstaat van de Europese Commissie nu een eigen traject uitwerken om de staatsschuld te verminderen. Alle lidstaten met een staatsschuld hoger dan 60 procent van het bbp, moeten bij de Commissie een vierjarig traject bespreken.

Econoom Blanchard kijkt in elk geval positief naar het Commissievoorstel: “Dit gaat de juiste kant op. Het is een evenwichtig voorstel en de juiste middelen zijn beschikbaar.” Met name de ‘op maat gemaakte’ trajecten per land vindt Blanchard een goede zaak. 

Verder stelde de Commissie voor om belastinginkomsten en werkloosheidsuitkeringen niet mee te tellen bij de berekening van de staatsschuld. Zo moeten lidstaten niet nog extra bezuinigen wanneer het economisch minder goed gaat. Ook hier is Blanchard zeer over te spreken: “Ik hoop dan ook dat het merendeel van het pakket wordt aangenomen.”

Econoom Philippa Sigl-Gloeckner ziet wel een fundamenteel probleem: lidstaten moeten de schuldafbouw vooral realiseren door uitgaven te schrappen. Maar bezuinigingen kunnen op hun beurt negatieve gevolgen hebben voor de economische groei van een land. Het gevolg: de schuldgraadmeter ‘staatsschuld in verhouding tot het bbp’ blijft onveranderd. 

“De laatste 70 procent”

De inkt van het Commissievoorstel was na publicatie nog niet droog of het één na het andere EU-land steigerde. Voor de één was het veel te vrijblijvend, voor de ander alsnog te streng.

Nu is er een gezegde in Brussel: als niemand echt tevreden is, moet het wel een goed voorstel zijn. En jawel. Na afloop van een bijeenkomst van de EU-ministers van Financiën dit weekend, zei Eurocommissaris Dombrovskis (Handel) dat hij er vertrouwen in heeft dat de lidstaten nog dit jaar een akkoord bereiken.

Ook de Spaanse minister van Financiën Nadia Calviño (de huidige EU-voorzitter) ziet het nog helemaal zitten. Meer nog: bij de volgende bijeenkomst van financiënministers in oktober zou er volgens Calviño al witte rook kunnen zijn. Bovendien zou volgens haar “70 procent” van de tekst voor de nieuwe regels al klaar zijn. 

In november moeten de onderhandelingen met het Europees Parlement beginnen en in juni 2024 moet er een definitief akkoord zijn. 

Gierig Noorden tegen spilzuchtig Zuiden

Geen onbelangrijk detail: in die laatste 30 procent waarover de lidstaten nog moeten onderhandelen, bevindt zich het meest fundamentele twistpunt. Het kamp aangevoerd door de Duitsers wil niets weten van het Commissievoorstel voor individuele afspraken over schuldafbouw per lidstaat. De Duitsers vrezen dat niet iedereen gelijk voor de wet zal zijn en dat het veel te vrijblijvend wordt. Ook speelt de klassieke discussie hierbij op dat landen niet nog meer macht willen afstaan aan de Europese Commissie.

Vooral landen die in Brussel al eens honend ‘het gierige Noorden’ worden genoemd bij budgettaire discussies, scharen zich achter Duitsland. Denk aan de Scandinaviërs en de Balten, maar bijvoorbeeld ook Bulgarije en Kroatië. 

Het andere team, dat Frankrijk als leider heeft en vooral bestaat uit landen van ‘het spilzuchtige Zuiden’, wil de regels juist soepel houden. Voor veel van die landen is dat uit eigenbelang: te strenge regels dwingen hen tot pijnlijke bezuinigingen omdat de overheidsfinanciën er op dit moment niet goed uitzien. Maar ze halen ook terecht aan dat de klimaatdoelen halen erg lastig wordt met te stugge begrotingsregels. Denktank New Economics Foundation becijferde dat vorige maand nog.

Blanchard deelt gelijkaardige zorgen. Het is volgens hem vooral belangrijk dat de staatsschulden niet verder oplopen, maar dat de Commissie doorgaat met dit voorstel door ook op schuldafbouw te mikken. “Groene investeringen gaan heel wat kosten. Dat kan het rechtvaardigen om vooralsnog niet voor schuldafbouw te gaan.”

En Nederland? 

Nederlands bevindt zich in het Duitse team, zij het met een iets meer gematigde opstelling. Zo noemde minister van Financiën Sigrid Kaag het Commissievoorstel destijds “een goede basis om de onderhandelingen te beginnen.” Verder benadrukte ze dat er “een goede schuldafbouw in zit, het op nationaal niveau is en is gebaseerd op risico.” 

Het hoeft niet te verbazen dat Nederland niet al te hoog van de toren wil blazen. Na Prinsjesdag zei de Raad van State nog dat de Nederlandse begrotingsplannen voor zowel 2023 en 2024 niet voldoen aan de huidige Europese begrotingsregels. Omdat de Raad van State de overheidsfinanciën vanaf 2024 nog verder ziet verslechteren, zien de economische analyses er op middellange en lange termijn niet rooskleurig uit. In vergelijking met andere EU-lidstaten blijft Nederland nog altijd een middenmoter op het vlak van begrotingsdiscipline.

Ook nam Nederland samen met Spanje een jaar geleden nog het initiatief om de begrotingsregels te herzien. In een paper kaartten de twee landen aan dat de huidige begrotingsregels niet genoeg financiële ademruimte bieden voor investeringen in de toekomst. 

Van het inflatiespook tot het coronaherstelfonds, elke woensdag ontvang je een overzicht van de laatste economische en financiële ontwikkelingen in onze nieuwsbrief De week van de Euro.