Het is misschien wel het grootste nadeel van een gemeenschappelijke munt: als één lidstaat in financieel slecht weer terechtkomt, kan die lidstaat een andere mee kopje onder doen gaan. Daarom bestaan er in de Europese Unie begrotingsregels. Die schrijven voor hoe hoog de staatsschuld en het gat in de begroting mag zijn. Zo moeten lidstaten garant staan voor de gezondheid van hun economieën.

Vooralsnog is de regel dat lidstaten die een staatsschuld hebben die hoger is dan 60 procent van het bbp, dat teveel met 5 procent per jaar omlaag moeten brengen. En dat is heel wat. Zo veel dat het niet meer realistisch lijkt om die regel nog te hanteren. 

“We zien dat de staatsschuld sterk is toegenomen. Ondertussen is de gemiddelde staatsschuld binnen de EU zelfs tot 84 procent van het bbp gestegen”, vertelt Eurocommissaris voor Handel Valdis Dombrovskis. “Dat is 20 procent meer dan twee decennia geleden.” Ter vergelijking: in Nederland bedroeg de staatsschuld eind vorig jaar zo’n 49 procent van het bbp.

Groene toekomst

Los van de pijnlijke bezuinigingen die de oude begrotingsregels als gevolg hebben, zou het voor sommige lidstaten ook niet mogelijk zijn om nog te investeren in de groene toekomst. Bovendien waren de sancties voor lidstaten die de begrotingsregels niet navolgden, zo streng dat ze nog nooit werden toegepast. 

De Europese Commissie presenteerde daarom een voorstel om de begrotingsregels in een nieuw jasje te steken. “Hiermee mikken we op een afbouw van de staatsschuld die die gradueler verloopt, maar wel stabieler is. Tegelijkertijd willen we duurzame groei stimuleren door investeringen en hervormingen”, aldus Eurocommissaris voor Economie Paolo Gentiloni.

Op maat

De kerngedachte achter de hervorming is om de begrotingsregels beter af te stemmen op de individuele economische problemen per lidstaat. In plaats van één botte bezuinigingsregel die voor elke lidstaat dezelfde is, krijgt elke lidstaat van de Europese Commissie nu de mogelijkheid een eigen traject uit te werken om de staatsschuld te verminderen. Alle lidstaten waarvan de staatsschuld meer dan 60 procent van het bbp bedraagt, moeten bij de Commissie een vier jaar durend traject voorstellen. Binnen die periode moet de lidstaat de begroting weer op orde brengen.

Europarlementariër Paul Tang (PvdA) noemt het voorstel een welkome stap: “Met deze hervorming toont de Commissie realiteitszin. De Brusselse bezuinigingsobsessie was bedoeld om tekorten te verminderen, maar heeft alleen maar tot hogere schulden geleid.”

Bas Eickhout (GroenLinks) spreekt over “een verbetering”, maar vindt de regels “nog steeds te beperkt om de gigantische investeringsopgaven van de komende decennia het hoofd te bieden.”

Zeven jaar

Die vier jaar zou nog tot zeven jaar verlengd kunnen worden wanneer de lidstaat belooft bepaalde hervormingen door te voeren of investeringen te doen die in lijn zijn met de grote EU-doelen. Denk hierbij wederom aan de groene transitie. 

Ook nieuw aan het voorstel is dat belastinginkomsten en werkloosheidsuitkeringen niet worden meegerekend in de schuldgraadmeters. Dat moet ervoor zorgen dat lidstaten niet nog extra moeten bezuinigen wanneer het economisch minder goed gaat. “Bezuinigen tijdens een crisis is immers het domste wat je als overheid kunt doen”, zegt Tang hierover. “Je moet het dak repareren wanneer de zon schijnt, niet in de plenzende regen.”

Strenger handhaven

“Regels zijn enkel effectief wanneer ze ook gehandhaafd worden”, stelt Eurocommissaris Dombrovskis. Wanneer landen de gemaakte afspraken over hun schuldafbouw schenden, zullen er dus ook sancties zijn. De boetes zouden wel heel wat lager komen te liggen, zodat het geloofwaardiger wordt dat de Commissie ze ook daadwerkelijk gaat uitdelen. 

Toch blijft individuele afspraken maken met de Commissie voor sommige landen veel te vrijblijvend klinken. Vooral Duitsland, maar ook onder meer Nederland en Finland, vonden dat er ook gemeenschappelijke regels moesten blijven bestaan.

Antwoord op kritiek

Om aan die kritiek tegemoet te komen, heeft de Commissie drie ‘veiligheidsmechanismen’ toegevoegd. Zo moet de staatsschuld binnen de periode van vier jaar ook daadwerkelijk gedaald zijn en moeten lidstaten hun staatsschuld met 0,5 procentpunt per jaar afbouwen, zolang het gat in de begroting meer dan drie procent bedraagt. Ook mogen lidstaten die een verlenging tot zeven jaar aanvroegen de beloofde hervormingen niet tot het laatste moment uitstellen. Zo kunnen regeringen minder makkelijk de zwarte piet doorschuiven naar hun opvolger.

Veel Zuid-Europese landen zullen heel wat minder blij zijn met deze extra veiligheidsmechanismen. Tegelijkertijd liet de Duitse minister van Financiën Christian Lindner in een opiniestuk voor The Financial Times doorschemeren dat hij dit voorstel alsnog te licht gaat vinden om goed te keuren. 

Desondanks hoopt de Europese Commissie om het nog tot een akkoord met de lidstaten en het Europees Parlement te schoppen voor de Europese verkiezingen van 2024. Dat belooft nog erg nipt te worden aangezien alle 27 lidstaten hun zegen moeten uitspreken.